بیماری پرتس چیست؟ از علائم تا درمان

در دنیای پیچیده و شگفت‌انگیز پزشکی، برخی بیماری‌ها کمتر شناخته شده و به مراتب پیچیده‌تر از دیگران به نظر می‌رسند. تصور کنید کودکی که همیشه پرانرژی و بازیگوش بوده است، ناگهان شروع به لنگیدن می‌کند و از درد در ناحیه لگن یا ران شکایت دارد. این وضعیت ممکن است بی‌اهمیت به نظر برسد، اما گاهی اوقات، این نشانه‌های ساده ممکن است خبر از بیماری نادری به نام «بیماری پرتس» (Legg-Calvé-Perthes disease) دهند.

بیماری که ممکن است برای بسیاری از افراد نام‌آشنا نباشد، اما در دنیای کودکان یکی از چالش‌های مهم به‌شمار می‌رود. این بیماری، با تأثیری که روی مفصل ران می‌گذارد، متاسفانه محدودیت‌های حرکتی و مشکلاتی جدی را برای کودک به همراه دارد.

 اگرچه این بیماری بیشتر در کودکان شایع است، اما در موارد نادر بزرگسالان را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این مقاله، قصد داریم نگاهی دقیق‌تر به این بیماری بیندازیم و ضمن بررسی علت بیماری پرتس، از علائم آن گرفته تا روش‌های تشخیص و درمان را نیز مورد بررسی قرار دهیم.

می‌خواهیم توضیح دهیم چه چیزی باعث می‌شود پرتس خاص باشد؟ چرا شناخت این بیماری و روش‌های درمان آن اهمیت زیادی دارد؟ لطفا تا انتها همراه ما باشید.

بیماری پرتس چیست؟

بیماری پرتس که به نام نکروز آواسکولار سر استخوان ران نیز شناخته می‌شود، یک اختلال نادر استخوانی در مفصل ران است که بیشتر در کودکان بین 4 تا 10 سال و به دلایل ناشناخته رخ می‌دهد. اغلب موارد این بیماری زمانی رخ می‌دهد که خون‌رسانی به سر استخوان ران (فمور) به طور موقت کاهش یافته یا قطع می‌شود. این کاهش خون‌رسانی باعث می‌شود که استخوان به‌تدریج ضعیف شود و در نتیجه، سر استخوان کم‌کم تحلیل می‌رود و ساختار آن تغییر می‌کند و در نهایت مرگ سلول‌های استخوانی در این ناحیه اتفاق می‌افتد.

همانطور که گفتیم پرتس معمولاً در کودکان بین 4 تا 10 سال رخ می‌دهد و بیشتر پسران را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. علت بیماری پرتس هنوز به طور کامل مشخص نشده است، اما قطع جریان خون به استخوان، مهم‌ترین نقش را در ایجاد آن دارد.

در این بیماری، استخوان آسیب‌دیده ابتدا ضعیف می‌شود و سپس در طول زمان، فرآیند ترمیم طبیعی بدن تلاش می‌کند آن را بازسازی کند. این بازسازی ممکن است چندین سال طول بکشد و در برخی موارد باعث تغییر شکل دائمی استخوان شود.

علائم بیماری پرتس

علائم بیماری پرتس در کودکان به طور تدریجی ظاهر می‌شوند و معمولاً ابتدا با لنگیدن همراه است. کودک ممکن است از درد در ناحیه لگن، ران یا حتی زانو شکایت کند. این درد اغلب در هنگام فعالیت‌های فیزیکی افزایش می‌یابد و با استراحت کاهش پیدا می‌کند. در مراحل اولیه، درد ممکن است پراکنده باشد و تنها به‌صورت گهگاهی ظاهر شود، اما با پیشرفت بیماری، شدت و مداومت درد افزایش می‌یابد.

دیگر علائم این بیماری شامل کاهش دامنه حرکتی در مفصل ران، احساس سفتی در لگن، و در برخی موارد تفاوت در طول پاهاست. کودک احتمالا نتواند به راحتی پا را به سمت بیرون یا داخل بچرخاند، و حتی ممکن است به هنگام راه رفتن، تمایل به کشیدن پا به سمت عقب یا جلو داشته باشد.

در حالت کلی علائم بیماری پرتس کودکان به دو گروه علائم شایع و همچنین نشانه‌های نادر تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از:

علائم شایع بیماری پرتس

• درد مفصل ران: شایع‌ترین علامت که معمولاً در یک طرف بدن بروز می‌کند.
• لنگیدن: بیمار معمولاً به دلیل درد و ناراحتی در ناحیه ران، به‌صورت غیرعادی راه می‌رود.
• کاهش دامنه حرکتی مفصل ران: محدودیت در حرکت مفصل که به‌ویژه در حین خم کردن یا چرخش پا اتفاق می‌افتد.
• درد زانو یا کشاله ران: گاهی درد به زانو یا کشاله ران منتشر می‌شود، حتی اگر مشکل اصلی در مفصل ران باشد.
• سفتی مفصل ران: در مراحل پیشرفته‌تر، سفتی و کاهش انعطاف‌پذیری مفصل مشاهده می‌شود.

علائم نادر بیماری پرتس

• آتروفی عضلات: کاهش حجم عضلات ناحیه ران یا باسن به دلیل کم‌تحرکی
• کوتاه‌تر شدن پای مبتلا: در صورت پیشرفت بیماری، ممکن است پای مبتلا کمی کوتاه‌تر از پای سالم به نظر برسد.
• التهاب و ورم در مفصل ران: این علامت نادرتر است؛ اما احتمال دارد نشان‌دهنده التهاب داخلی باشد.
• کاهش فعالیت بدنی: به دلیل درد و ناراحتی، کودک ممکن است از فعالیت‌های ورزشی یا بازی‌های روزانه خودداری کند.
• بی‌حسی یا مورمور شدن پا: در موارد بسیار نادر، بی‌حسی یا احساس مورمور شدن در پاها ممکن است مشاهده شود.

این علائم بسته به شدت بیماری متفاوت هستند و در برخی از بیماران ممکن است تنها برخی از آن‌ها ظاهر شوند. تشخیص زودهنگام و پیگیری علائم برای جلوگیری از آسیب‌های جدی‌تر اهمیت بالایی دارد.

 دلایل بیماری پرتس

همانطور که گفتیم علت دقیق بیماری پرتس هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما آنچه مشخص است، اختلال در خون‌رسانی به سر استخوان ران است. این اختلال به دلایل ناشناخته منجر به کاهش جریان خون به این ناحیه می‌شود که در نهایت باعث مرگ بافت استخوانی (نکروز) می‌شود. عوامل ژنتیکی و محیطی ممکن است در این بیماری نقش داشته باشند، اما هنوز تحقیقات بیشتری نیاز است تا رابطه دقیق این عوامل روشن شود.

برخی از تئوری‌ها این احتمال را می‌دهند که تغییرات هورمونی یا اختلالات رشد ممکن است در این بیماری نقش داشته باشند. همچنین، ارتباط بین بیماری پرتس و استفاده طولانی‌مدت از استروئیدها یا وجود سایر بیماری‌های مزمن، مانند کم‌خونی داسی‌شکل، در بعضی موارد مطرح شده است.

 تشخیص بیماری پرتس

تشخیص بیماری پرتس معمولاً با معاینه فیزیکی و بررسی علائم بیمار آغاز می‌شود. پزشک متخصص ممکن است از بیمار بخواهد حرکات خاصی را انجام دهد تا دامنه حرکتی مفصل ران ارزیابی شود. در کنار این معاینه‌ها، تصویربرداری‌های پزشکی، به‌ویژه رادیوگرافی (اشعه ایکس) از لگن، نقش کلیدی در تشخیص این بیماری ایفا می‌کنند. در مراحل ابتدایی بیماری، تصاویر رادیولوژی ممکن است طبیعی به نظر برسند، اما با پیشرفت بیماری تغییرات استخوانی آشکار می‌شود.

همچنین، برای ارزیابی دقیق‌تر وضعیت استخوان و جریان خون، ممکن است از MRI یا سی‌تی‌اسکن استفاده شود. این تست‌ها می‌توانند به شناسایی جزئیات دقیق‌تر بیماری کمک کنند و میزان آسیب را به وضوح نشان دهند.

بهتر است همان ابتدا بررسی وضعیت بیماری را به پزشک ارتوپدی فوق تخصص لگن سپرد تا با خیالی راحت علاوه بر تشخیص درست، برای درمان مناسب نیز اقدام کرد.

 روش ‌های درمان بیماری پرتس

روش‌های درمان این بیماری بسته به شدت و میزان آسیب و همچنین سن بیمار متفاوت است. درمان محافظه‌کارانه شامل استفاده از بریس‌ها یا گچ‌گیری است که به کودک کمک می‌کند از فعالیت‌های سنگین دوری کند و فشار را از روی مفصل هیپ بردارد.

فیزیوتراپی نیز بخش مهمی از درمان است که به تقویت عضلات و افزایش انعطاف‌پذیری کمک می‌کند. در مراحل اولیه بیماری، این روش‌ها با کمک یک فیزیوتراپیست خوب و متبحر می‌توانند پیشرفت بیماری را کنترل کرده و از آسیب بیشتر جلوگیری کنند.

در موارد پیشرفته‌تر بیماری، احتمال دارد پزشک متخصص عمل جراحی بیماری پرتس را توصیه کند. هدف از جراحی، بهبود قرارگیری سر استخوان ران در محل طبیعی خود و پیشگیری از تغییر شکل غیرطبیعی آن است.

از جمله روش‌های جراحی می‌توان به "استئوتومی" اشاره کرد که در آن استخوان بریده شده و مجدداً تنظیم می‌شود تا حرکت مفصل بهبود یابد. پس از جراحی نیز فیزیوتراپی برای بهبود حرکت و کاهش درد ادامه می‌یابد.

درمان پرتس زمان‌بر است و نیاز به مراقبت‌های طولانی‌مدت دارد، اما بسیاری از کودکان با درمان مناسب به زندگی عادی بازمی‌گردند. و اما درمان بیماری پرتس در بزرگسالان معمولاً شامل جراحی تعویض مفصل ران یا استئوتومی برای کاهش درد و بهبود حرکت مفصل است.

برخی از افراد ترجیح می‌دهند قبل از امتحان‌کردن درمان‌های پزشکی مدرن، از طب سنتی کمک بگیرند. برای این گروه از بیماران باید بگوییم که معمولا درمان بیماری پرتس در طب سنتی شامل استفاده از داروهای گیاهی، ماساژ، و روش‌های فیزیکی مانند کمپرس گرم یا سرد برای کاهش درد و التهاب و بهبود جریان خون است.

بایدها و نبایدهای بیماری پرتس

برای افرادی که به بیماری پرتس مبتلا هستند، رعایت برخی بایدها و نبایدها اهمیت ویژه‌ای دارد. یکی از مهم‌ترین بایدها، انجام فیزیوتراپی منظم است. در واقع فیزیوتراپی متخصص ارتوپد بسیار کمک‌کننده است و معمولا توسط پزشکان توصیه می‌شود.

با تقویت عضلات اطراف مفصل ران و افزایش انعطاف‌پذیری می‌توان به بهبود عملکرد مفصل کمک کرد تا از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری شود. استفاده از بریس یا گچ‌گیری نیز به حفظ موقعیت صحیح سر استخوان ران کمک می‌کند. باید توجه داشت که پیروی از برنامه درمانی توصیه شده توسط پزشک فوق ارتوپدی فوق تخصص لگن از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که عدم رعایت آن به پیشرفت بیماری کمک بزرگی می‌کند.

در مقابل، برخی فعالیت‌ها به عنوان نبایدهای مهم در نظر گرفته می‌شوند. فعالیت‌های شدید و ورزشی مانند دویدن، پریدن و بلندکردن اجسام سنگین باید محدود یا متوقف شود تا فشار زیادی به مفصل ران وارد نشود. همچنین، خوددرمانی یا قطع زودهنگام درمان بدون مشورت با پزشک، احتمال آنکه بهبودی را به تأخیر انداخته و عواقب جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد را افزایش می‌دهد. والدین و بیماران باید از وضعیت دقیق بیماری آگاه باشند و مراقبت‌های لازم را برای جلوگیری از تشدید آن به کار ببرند.

آیا بیماری پرتس در بزرگسالان نیز رخ می‌دهد؟

بیماری پرتس عمدتاً در کودکان رخ می‌دهد و به‌ندرت در بزرگسالان دیده می‌شود. دلیل این امر، روند طبیعی رشد و تکامل استخوان‌ها است. در کودکان، سر استخوان ران در حال رشد است و در صورت کاهش خون‌رسانی، دچار تغییر شکل می‌شود، اما در بزرگسالان استخوان‌ها تکامل یافته و احتمال بروز این بیماری بسیار کمتر است. با این حال، در موارد نادر، افرادی که در دوران کودکی مبتلا به بیماری پرتس بوده‌اند و به درستی درمان نشده‌اند، ممکن است در بزرگسالی دچار مشکلات مفصلی مزمن شوند.

این مشکلات احتمالا شامل آرتروز زودرس و درد مداوم در ناحیه مفصل ران باشد. در چنین مواردی اغلب درمان جراحی مانند تعویض مفصل ران یا روش‌های دیگر برای کاهش درد و بهبود حرکت از طرف پزشک توصیه می‌شود.

به همین دلیل، تشخیص و درمان به‌موقع بیماری پرتس در کودکی بسیار مهم است تا از بروز مشکلات بعدی در بزرگسالی جلوگیری شود. هرچند که بروز این بیماری در بزرگسالان نادر است، اما عوارض طولانی‌مدت آن در صورت عدم درمان مناسب متاسفانه تأثیرات زیادی بر کیفیت زندگی فرد می‌گذارد.

جمع‌بندی

بیماری پرتس یک اختلال نادر است که به‌ویژه کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و احتمال دارد منجر به کاهش جریان خون به سر استخوان ران شود. برای اکثریت کودکان مبتلا به بیماری پرتس، تنها یک لگن درگیر است. در 10 تا 12 درصد از کودکان مبتلا به این عارضه، هر دو لگن تحت تأثیر قرار می گیرند، اگرچه معمولاً همزمان نیستند. روش‌های درمانی این بیماری شامل مراقبت‌های محافظه‌کارانه مانند فیزیوتراپی، استفاده از بریس و در موارد شدیدتر، جراحی است.

برای بیماران مبتلا به پرتس، رعایت برنامه‌های درمانی و دوری از فعالیت‌های سنگین حیاتی است. این بیماری در بزرگسالان به‌ندرت رخ می‌دهد، اما افرادی که در کودکی به درستی درمان نشده‌اند، ممکن است با عوارض طولانی‌مدت آن در بزرگسالی مواجه شوند؛ پس ابتلای بزرگسالان به این بیماری، دور از واقعیت و ذهن نیست. در نهایت، درمان به‌موقع و مناسب می‌تواند از مشکلات جدی‌تر جلوگیری کند و به بهبودی کامل کمک کند.