کلاب فوت (پا چنبری)؛ علل، نشانه ها و روش های درمان

کلاب فوت چیست؟ پاچنبری یا کلاب فوت (Clubfoot) یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های مادرزادی در اندام تحتانی نوزادان است که نه‌تنها بر ظاهر پا، بلکه بر کیفیت زندگی افراد نیز تأثیرات چشمگیری می‌گذارد. تصور کنید که نوزادی به‌دنیا می‌آید و اولین قدم‌هایش، نه‌تنها برای خودش، بلکه برای والدینش نیز پر از چالش است.

اما علت پاچنبری شدن نوزاد چیست؟ آیا دلایلی قابل پیشگیری برای آن وجود دارد؟ چگونه می‌توان آن را در همان مراحل اولیه تشخیص داد و از پیامدهای شدید آن جلوگیری کرد؟ و مهم‌تر از همه، آیا می‌توان با درمان‌های موجود، این مشکل را به‌طور کامل حل کرد؟

در این مقاله به تمامی این پرسش‌ها پاسخ داده‌ایم و قصد داریم شما را در سفری علمی و پزشکی همراهی کنیم تا نه‌تنها با ماهیت کلاب فوت آشنا شوید، بلکه راه‌های تشخیص، درمان و حتی پیشگیری از آن را نیز بشناسید.

پاچنبری یا کلاب فوت چیست؟

کلاب فوت (پاچنبری) به ناهنجاری‌ای اشاره دارد که در آن پای نوزاد به طور غیرعادی به سمت داخل چرخیده و از حالت طبیعی خارج شده است. در این وضعیت، پا نه‌تنها به‌طور اشتباهی چرخیده است، بلکه قوس پای نوزاد نیز اغلب به سمت بالا متمایل است، به‌طوری که فرد نمی‌تواند به‌درستی روی کف پا بایستد.

این ناهنجاری یکی از رایج‌ترین اختلالات مادرزادی محسوب می‌شود و به ازای هر 1000 تولد، حدود یک نوزاد به این مشکل مبتلا می‌شود. پاچنبری معمولاً در هر دو پا اتفاق می‌افتد، اما در برخی موارد فقط یکی از پاها را درگیر می‌کند.

از دیدگاه بالینی، کلاب فوت بیشتر در پسران شایع است و علت آن ممکن است چندین فاکتور ژنتیکی و محیطی باشد. نوزادانی که با این مشکل متولد می‌شوند، اگر به‌موقع درمان نشوند، احتمالا با مشکلات حرکتی جدی در طول زندگی روبه‌رو می‌شوند. درک صحیح از این ناهنجاری و آگاهی از راه‌های درمانی موجود می‌تواند از بسیاری از عوارض مرتبط با این بیماری جلوگیری کند.

این عاضه به چندین دسته تقسیم می‌شود که شامل انواع مختلفی از ناهنجاری‌های پا است. هر یک از این انواع بر اساس شدت، ویژگی‌های آناتومیک و روش‌های درمانی خاص خود طبقه‌بندی می‌شوند. ضمن اینکه کلاب فوت در بزرگسالی نیز رخ می‌دهد و برای آنکه بتوان بهترین تشخیص و نوع درمان را دریافت کرد، لازم است حتما به بهترین و حاذق‌ترین فوق تخصص پا مراجعه کرد.

انواع کلاب فوت کدامند؟

کلاب فوت به‌طورکلی به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود که هر یک ویژگی‌ها و رویکردهای درمانی خاص خود را دارند. شناخت این انواع به دکتر ارتوپد و والدین کمک می‌کند تا تصمیمات درمانی مناسب‌تری برای کودک خود بگیرند که در ادامه آنها را مورد بررسی قرار داده‌ایم.

1. کلاب فوت ایزوله (Idiopathic Clubfoot) : این نوع که به کلاب فوت خفیف هم نامیده می‌شود، شایع‌ترین است و به هیچ علت مشخصی مرتبط نیست. نوزادانی که با این نوع پاچنبری به دنیا می‌آیند، معمولاً هیچ مشکل ژنتیکی یا سیستمیک دیگری ندارند. تشخیص این نوع ناهنجاری در مراحل ابتدایی و پیگیری درمان‌های فیزیکی و جراحی در بیشتر موارد نتایج خوبی به همراه دارد.
2. کلاب فوت مرتبط با سندرم‌ها (Syndromic Clubfoot) : این نوع به عنوان بخشی از یک ناهنجاری ژنتیکی یا سندرم مادرزادی ظاهر می‌شود. به عنوان مثال، برخی از کودکان مبتلا به سندرم‌هایی مانند سندرم ارتری گریپوزیس یا اسپاینا بیفیدا احتمال دارد با این اختلال متولد شوند. درمان این نوع به دلیل مشکلات زمینه‌ای چالش برانگیزتر است و به مداخلات پزشکی بیشتری نیاز دارد.
3. کلاب فوت عصبی-عضلانی (Neuromuscular Clubfoot) : این نوع نیز به علت مشکلات عصبی-عضلانی ایجاد می‌شود و کودکان مبتلا به شرایطی مانند فلج مغزی یا دیستروفی عضلانی احتمالا پاچنبری دارند. پزشکان آن را در گروه کلاب فوت شدید در نظر می‌گیرند. درمان آن نیز اغلب پیچیده‌تر است و احتمالا به روش‌های ترکیبی از فیزیوتراپی، جراحی و داروها نیاز داشته باشد.

علل کلاب فوت

علل پاچنبری یا کلاب فوت از نظر علمی هنوز به طور کامل روشن نشده است. با این حال، تحقیقات مختلف نشان داده‌اند که این ناهنجاری می‌تواند به دلایل متنوعی از جمله عوامل ژنتیکی، محیطی، و حتی مشکلات مرتبط با رشد در رحم رخ دهد. در ادامه، به بررسی دقیق‌تر این عوامل می‌پردازیم:

عوامل ژنتیکی

مطالعات نشان داده‌اند که ژنتیک می‌تواند نقش مهمی در بروز کلاب فوت ایفا کند. اگر یکی از والدین یا یکی از اعضای خانواده نزدیک فرد، در دوران نوزادی دچار کلاب فوت بوده باشد، احتمال بروز این ناهنجاری در فرزندانشان افزایش می‌یابد.

در واقع، ریسک ابتلا به این عارضه در کودکانی که والدین یا خواهر و برادرانشان با این مشکل مواجه بوده‌اند، بیشتر است. مطالعات ژنتیکی نشان داده است که چندین ژن ممکن است با کلاب فوت مرتبط باشند، اما این ارتباط هنوز به‌طور کامل درک نشده است. همچنین، ممکن است این بیماری به صورت پلی‌ژنتیک (ناشی از ترکیب چندین ژن) رخ دهد که ترکیب این ژن‌ها باعث افزایش خطر بروز این مشکل می‌شود.

عوامل محیطی و دوران بارداری

علاوه بر ژنتیک، برخی عوامل محیطی در دوران بارداری نیز می‌توانند به عنوان علل احتمالی کلاب فوت شناخته شوند. تحقیقات نشان می‌دهند که قرار گرفتن مادر در معرض برخی عوامل خارجی ممکن است بر رشد جنین و تشکیل صحیح پاها تأثیر منفی بگذارد.

برای مثال، قرارگرفتن در معرض دود سیگار یا مصرف مواد مخدر در دوران بارداری، با افزایش ریسک بروز پاچنبری در نوزادان مرتبط است. همچنین، کمبود مایع آمنیوتیک (مایعی که جنین را در رحم احاطه کرده) احتمال دارد فشار بیشتری به جنین وارد کرده و منجر به ناهنجاری‌هایی مانند کلاب فوت شود.

علاوه بر این، در مواردی که رحم مادر شکل غیرعادی دارد یا فضای کافی برای حرکت جنین در رحم وجود ندارد، ممکن است پاهای جنین تحت فشار قرار بگیرد و به شکل غیرطبیعی رشد کند. این موضوع نیز یکی از دلایل فیزیکی پاچنبری است.

اختلالات عصبی-عضلانی و رشد ناهماهنگ

برخی از محققان بر این باورند که کلاب فوت ممکن است نتیجه‌ای از اختلالات عصبی-عضلانی در دوران جنینی باشد. در این حالت، مشکلاتی در رشد عضلات یا عصب‌های پا به‌وجود می‌آید که باعث عدم رشد طبیعی پاها می‌شود. برخی ناهنجاری‌های مرتبط با سیستم عصبی و عضلانی، مانند فلج مغزی (Cerebral Palsy) یا دیستروفی عضلانی، می‌توانند منجر به بروز این بیماری شوند.

همچنین، تحقیقات نشان داده‌اند که در برخی موارد پاچنبری ناشی از مشکلاتی در رشد اسکلت و مفاصل در دوران جنینی است. این مشکلات ممکن است ناشی از تغییرات غیرطبیعی در بافت‌های اطراف مفاصل پا، از جمله تاندون‌ها و لیگامان‌ها، باشد که باعث کوتاه‌شدن یا تغییر شکل این بافت‌ها می‌شود. این اختلالات باعث می‌شوند پا به سمت داخل بچرخد و به‌درستی در جایگاه خود قرار نگیرد.

علائم پا چنبری

پاچنبری معمولاً به‌راحتی قابل شناسایی است، زیرا پاهای نوزاد در این ناهنجاری شکل ظاهری خاص و غیرطبیعی دارند. اصلی‌ترین علامت پاچنبری، چرخش غیرطبیعی پا به سمت داخل است، به‌طوری‌که انگشتان پا به سمت پایین و داخل منحرف شده‌اند و پاشنه پا به سمت بالا قرار گرفته است. به نظر می‌رسد که پا از مچ به سمت داخل پیچیده است و این چرخش ممکن است شدت‌های مختلفی داشته باشد. در موارد شدید، پا به‌طور کامل برعکس حالت طبیعی خود قرار می‌گیرد.

علاوه بر تغییر در زاویه پا، در نوزادان مبتلا به کلاب فوت معمولاً ساق پاها باریک‌تر از حالت عادی است و ممکن است عضلات ساق پا نیز کوچک‌تر و ضعیف‌تر از حالت طبیعی باشند. این کاهش در حجم عضلات به‌ویژه در پاهایی که به‌طور کامل به سمت داخل چرخیده‌اند، مشهودتر است. همچنین پوست پاها در برخی نواحی چین‌خورده یا چروکیده به نظر می‌رسد.

در بیشتر موارد، این ناهنجاری دردناک نیست و نوزاد مبتلا در بدو تولد هیچ نشانه‌ای از ناراحتی یا درد نشان نمی‌دهد. بااین‌حال، درصورتی‌که این مشکل بدون درمان باقی بماند، در آینده مشکلات جدی حرکتی، درد و ناتوانی در راه‌رفتن طبیعی بروز می‌کند و فرد به پاچنبری در بزرگسالی مبتلا شده است. بنابراین، تشخیص زودهنگام و درمان این عارضه از اهمیت بالایی برخوردار است.

کلاب فوت چه عوارضی دارد؟

اگر پاچنبری به‌موقع تشخیص داده نشده و به‌درستی درمان نشود، عوارض جدی‌ای برای فرد در پی خواهد داشت. اولین و مهم‌ترین عارضه این ناهنجاری، مشکلات حرکتی است. پاهایی که به‌درستی درمان نشوند، قادر به عملکرد صحیح نیستند و فرد نمی‌تواند به راحتی راه برود. در موارد شدید، فرد مجبور می‌شود به شکل ناهنجاری روی کناره‌های پا یا حتی روی قوزک پا راه برود، که این وضعیت به مرورزمان باعث درد شدید و آسیب به مفاصل و استخوان‌ها می‌شود.

همچنین، در صورت عدم درمان، تغییرات ثانویه در ساختار بدن ایجاد می‌شود. به دلیل استفاده نادرست از عضلات و مفاصل پا، ناهنجاری‌های دیگری نیز در قسمت‌های بالاتر پاها، زانوها و حتی کمر فرد ایجاد می‌شود. این مشکلات ممکن است به صورت تدریجی ظاهر شوند و به ناهنجاری‌های دائمی در ساختار بدن منجر شوند.

از دیگر عوارض کلاب فوت می‌توان به مشکلات روانی و اجتماعی اشاره کرد. فردی که به دلیل ناتوانی در راه رفتن طبیعی یا تغییر شکل ظاهری پا دچار محدودیت‌های جسمی می‌شود، ممکن است از نظر اجتماعی احساس انزوا کند. این افراد به دلیل عدم توانایی در مشارکت در فعالیت‌های بدنی و ورزشی، دچار کاهش اعتماد به نفس و مشکلات روحی می‌شوند.

تشخیص کلاب فوت در دوران جنینی

تشخیص کلاب فوت در دوران جنینی ، به‌ویژه در سه‌ماهه دوم بارداری، امکان‌پذیر است. امروزه با پیشرفت تکنولوژی‌های تصویربرداری پزشکی، به‌ویژه سونوگرافی، می‌توان این ناهنجاری را زودهنگام تشخیص داد. در سونوگرافی‌های روتین که بین هفته‌های 18 تا 22 بارداری انجام می‌شود، پزشک می‌تواند با بررسی زوایای پاهای جنین، احتمال وجود این بیماری را بررسی کند.

سونوگرافی یکی از دقیق‌ترین و رایج‌ترین روش‌های تشخیص کلاب فوت در جنین است. در این روش، پزشک شکل و موقعیت پاهای جنین را مشاهده کرده و می‌تواند هرگونه ناهنجاری را شناسایی کند. درصورتی‌که پاهای جنین به‌طور غیرطبیعی به سمت داخل چرخیده باشند، پزشک به احتمال بالایی وجود این عارضه را تشخیص می‌دهد. هرچند که این تشخیص در دوران جنینی دقیق است، اما ممکن است شدت و وسعت این ناهنجاری پس از تولد مشخص‌تر شود.

گاهی اوقات، برای تأیید تشخیص و بررسی دقیق‌تر، پزشک نیاز به انجام تست‌های تکمیلی مانند تصویربرداری سه‌بعدی یا MRI دارد، به‌ویژه درصورتی‌که این ناهنجاری به همراه دیگر ناهنجاری‌های مادرزادی ظاهر شود. تشخیص زودهنگام کلاب فوت در دوران جنینی، این فرصت را به والدین و پزشکان می‌دهد تا برنامه‌ریزی مناسبی برای درمان بلافاصله پس از تولد داشته باشند.

آیا بیماری پا چنبری درمان دارد؟

بله، خوشبختانه بیماری پاچنبری قابل درمان است و اگر به‌موقع اقدام شود، کودک می‌تواند به‌طور کامل از این ناهنجاری رهایی یابد و به زندگی عادی برگردد. درمان پاچنبری معمولاً از بدو تولد آغاز می‌شود و روش‌های مختلفی برای اصلاح این ناهنجاری وجود دارد.

یکی از موفق‌ترین و رایج‌ترین روش‌ها، روش پونستی  (Ponseti Method)است. در این روش، پای نوزاد به‌صورت تدریجی و با استفاده از گچ‌گیری‌های متوالی در طول چند هفته یا ماه به حالت طبیعی خود بازگردانده می‌شود. در این فرایند، هر هفته گچ‌ها تغییر داده می‌شوند و پا به‌تدریج به موقعیت درست هدایت می‌شود.

در برخی موارد شدید، ممکن است علاوه بر گچ‌گیری، نیاز به انجام یک عمل جراحی جزئی باشد تا تاندون‌های کوتاه‌شده کشیده و پا در موقعیت صحیح تثبیت شود. پس از گچ‌گیری یا جراحی، معمولاً از یک بریس مخصوص استفاده می‌شود تا از بازگشت پا به حالت ناهنجار جلوگیری کند. این بریس‌ها معمولاً برای مدت چندین ماه یا حتی سال‌ها باید در ساعات خاصی از روز یا شب استفاده شوند.

هزینه عمل کلاب فوت بسته به نوع و شدت بیماری، روش درمان، تجربه و تخصص پزشک، مراقبت‌های پس از عمل، بیمه درمانی، مدت‌زمان بستری در بیمارستان بستگی دارد.

علاوه بر روش پونستی و جراحی‌های اصلاحی، فیزیوتراپی نیز به عنوان بخشی از روند درمان به کار می‌رود. در واقع درمان کلاب فوت با ماساژ، تمرینات فیزیکی و کششی امکان‌پذیر است و این روش‌ها به تقویت عضلات و تاندون‌های پا کمک می‌کنند تا روند بهبودی سریع‌تر شود.

بیماری کلاب فوت قابل پیشگیری است؟

در حال حاضر، هیچ روش قطعی برای پیشگیری از بروز کلاب فوت وجود ندارد، زیرا این ناهنجاری به دلایل مختلف ژنتیکی و محیطی بروز می‌کند که به‌طور کامل قابل کنترل نیستند. بااین‌حال، برخی از اقدامات کمک می‌کنند تا احتمال بروز این ناهنجاری را کاهش دهند. از جمله این اقدامات، مراقبت‌های پیش از بارداری و حین بارداری است که بر سلامت جنین تأثیر مثبت می‌گذارد.

یکی از مهم‌ترین عوامل قابل کنترل، دوری از مصرف دخانیات، مواد مخدر و الکل در دوران بارداری است. تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف این مواد در دوران بارداری، خطر بروز ناهنجاری‌های مادرزادی از جمله کلاب فوت را افزایش می‌دهد. همچنین تغذیه مناسب و مصرف مکمل‌های حاوی ویتامین‌ها و مواد معدنی مانند اسید فولیک می‌تواند به رشد سالم جنین کمک کند.

اگر در خانواده سابقه پاچنبری وجود داشته باشد، والدین بهتر است قبل از بارداری با یک مشاور ژنتیک مشورت کنند تا از خطرات ژنتیکی احتمالی آگاه شوند. هرچند که این کار نمی‌تواند به‌طور کامل از بروز ناهنجاری جلوگیری کند، اما می‌تواند به برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری بهتر برای مراقبت‌های پزشکی کمک کند.

جمع‌بندی

در این مقاله پاچنبری یا کلاب فوت را مورد بررسی قرار دادیم و متوجه شدیم یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های مادرزادی در پا است که مشکلات حرکتی و جسمی جدی در صورت عدم درمان را درپی دارد. این ناهنجاری، هرچند که علت دقیق آن ناشناخته است، به دلایل ژنتیکی و محیطی رخ می‌دهد و در دوران جنینی با استفاده از سونوگرافی تشخیص داده می‌شود. خوشبختانه، این بیماری با روش‌های درمانی پیشرفته مانند روش پونستی و جراحی‌های اصلاحی قابل درمان است و کودکان مبتلا به این ناهنجاری می‌توانند به زندگی عادی بازگردند.

 اگرچه پیشگیری کامل از این بیماری ممکن نیست، اما با رعایت اصول سلامت دوران بارداری و مشاوره ژنتیکی، می‌توان خطرات را کاهش داد.