انواع مشکلات پای کودکان و روش های تشخیص و درمان آنها

همانطور که می‌دانید، پاها نقش  بسیار مهم و حیاتی در تقویت، و تکامل کودکان دارند؛ از اولین گام‌هایی که برمی‌دارند تا راه رفتن را یاد بگیرند تا تمامی کارها و فعالیت‌های روزمره‌ای که در سنین بالاتر انجام می‌دهند، همه و همه، در مراحل مختلفی، به رشد و تکامل کودک کمک می‌کند. بنابراین مشکلات پای کودکان از مسائل بسیار مهمی است که می‌تواند روند تکامل و رشد او را دچار اختلال کند. در این محتوا قصد داریم به بررسی انواع  اختلالات و مشکلاتی که باعث می‌شود شکل طبیعی پای کودکان تغییر کنند، بپردازیم و روش‌هایی برای تشخیص و درمان آنها، به شما معرفی کنیم با ما همراه باشید.

علل بروز مشکلات پای کودکان

اختلالات و مشکلات پای کودکان می‌تواند دلایل و علت‌های مختلفی داشته باشد که اگر آنها را بشناسیم، برای پیشگیری، مدیریت و درمان این مشکلات می‌تواند به ما کمک کند. از جمله دلایل بروز این مشکلات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

عوامل ژنتیکی و وراثتی

بعضی از این اختلالات که باعث تغییراتی در شکل ظاهری پای کودک می‌شود، ناشی از عوامل وراثتی و ژنتیکی است که سابقه‌ای در خانواده کودک دارد از جمله این بیماری‌ها می‎توان به کج بودن پای نوزاد هنگام تولد، پای پرانتزی نوزاد، پای چنبری، انحراف انگشت و ... اشاره کرد. در این موارد تشخیص زودهنگام برای خانواده راحت‌تر است و کمک شایانی به رفع و درمان آن خواهد کرد.

رشد نامتوازن

در مواردی نیز شاهد هستیم که به خاطر رشد هورمون‌ها در درون کودک،  عضلات و استخوان‌های او در دوره نوزادی و یا بزرگتر، به سرعت رشد می‌کند و همین رشد سریع ، اگر به صورت نامتقارن و نامتوازن صورت بگیرد، باعث ایجاد اختلالاتی در پای کودکان، مثل پینه پا و یا پای پهن می‌شود.

آسیب‌های فیزیکی 

آسیب‌های فیزیکی یکی دیگر از اتفاقاتی است که باعث بروز مشکلات ارتوپدی پای کودکان می‌شود. وقتی از آسیب‌های فیزیکی به میان می‌آید، منظور بازی‌های خطرناک، حرکات ورزشی، راه‌رفتن و دویدن‌های بدون احتیاط و مواردی از این قبیل است که ممکن است باعث شکستگی و آسیب به مفصل‌های پا در کودکان شود.

پوشیدن کفش‌ نامناسب

پوشیدن کفش‌ نامناسب نیز می‌تواند منجر به ایجاد اختلال و مشکل در پای کودک شود. پوشیدن کفش‌های خیلی تنگ و یا خیلی گشاد و همچنین استفاده از کفش‌های یا دارای کفی سخت نیز می‌تواند باعث بروز مشکلاتی مثل انحراف انگشت پا و یا صافی کف پا شود.

انواع مشکلات پای کودکان

اختلال پای کودکان به دو نوع مشکلات ساختاری و عملکردی تقسیم می‌شوند؛ مشکلات ساختاری، در اصل همان مشکلات ژنتیکی است که کودک بدون دخالت عوامل بیرونی و به دلیل وجود این عارضه در ژنتیک خانوادگی او،  عضلات و استخوان‌های پای او دچار این اختلالات می‌شود.

مشکلات عملکردی نیز مشکلاتی است که بر اثر عوامل محیطی و بیرونی باعث مثل ورزش و حرکت و اختلالات هورمونی باعث بروز آن می‌شود.

اگر پای کودکان، به دلیل مشکلات ساختاری دچار این اختلالات شود، باید تحت درمان پزشک قرار گیرد، بنابراین اگر والدین متوجه چنین مشکلی در پای کودک خود شدند، حتما برای معاینه به پزشک مراجعه کنند. معمولا پزشکان متخصص ارتوپد، با معاینات تخصصی که انجام می‌دهند، به تشخیص و درمان این عارضه‌ها می‌پردازند.

اگر از این موضوعات بگذریم، شناخت این مشکلات از مهم‌ترین دغدغه‌های والدین است که با تشخیص به‌موقع آنها، می‌توانند در زمان و موقعیت‌های مختلف، پای کودک خود را معاینه و بررسی کنند و روند درمان آن را تحت‌کنترل قرار دهند. در این قسمت به بررسی مهمترین و شایع‌ترین انواع مشکلات و اختلالات پای کودکان می‌پردازیم.

• پای پرانتزی: مشکلات پای پرانتزی در کودکان که با نام (Bow Legs) نیز شناخته می‌شود به این صورت است که در آن پاهای کودک، به شکل پرانتز، از وسط ساق پا، به سمت بیرون انحراف دارد. البته خبر خوب اینکه معمولا این اختلال پای کودکان و نوزادان معمولا تا سنین 3 تا 4 سالگی بهبود پیدا می‌کند. اما اگر این اتفاق نیفتاد، برای درمان پای پرانتزی نیاز است فورا به پزشک متخصص مراجعه شود.
• پای ضربدری: پای ضربدری یکی دیگر از اختلالات پا در کودکان است. پای ضربدری، وضعیتی است که باعث می‌شود، دو زانو کودک به یکدیگر نزدیک ‌شوند و مچ پاها از هم فاصله بگیرند. این اختلال  معمولا از سن دئ سالگی در پاهای کودک مشاهده می‌شود و اغلب تاسن چهار سالگی ادامه دارد و بعد از آن با گذشت زمان اصلاح می‌شود.
• پای چنبری: پای چنبری (talipes eguinovarus) در حقیقت همان اختلال کج بودن پای کودک در هنگام تولد است که به صورت مادرزادی دچار این نقص اسکلتی – عضلانی می‌شود. در اختلالات پای چنبری،  معمولا پا به داخل می‌چرخد و به طرف پایین خم می‌شود. این وضعیت ممکن هر دو پای کودک را درگیر کند و اگر برای درمان آن اقدامی نشود، می‌تواند باعث ایجاد مشکلات حرکتی جدی برای کودک شود. برای درمان این بیماری، از روش  ponseti یا همان گچ کرفتن پا کمک می‌گیرند. به این صورت دوره زمانی که مدت آن توسط پزشک متخصص تعیین می‌شود، اقدام به گچ گیری پای کودک کرده و بعد از آن، با حرکت‌های ورزشی و تمرینات فیزیوتراپی، به بهبود و درمان آن کمک می‌کنند.
• انگشت چکشی: اگر توجه داشته باشید، اکثر کودکان در بدو راه‌رفتن، روی پنجه پای خود حرکت می‌کنند، این حرکت باعث می‌شود که پاشنه پای آنها، با زمین برخورد نکند. تا سن 2 تا 3 سالگی، این نوع راه‌رفتن مشکلی برای کودک به‌وجود نمی‌آورد. اما بعد از آن باید کودک برای راه‌رفتن از پاشنه پا نیز کمک بگیرد. در صورتی که این اتفاق نیفتد و کودک، همچنان روی انگشتان خود حرکت کند یا بعد از این بازه زمانی، انگشتان پای خود را جمع کند، ممکن است عوارض وجود بیماری‌هایی از قبیل کوتاه‌بودن تاندون آشیل، فلج مغزی، دیستروفی عضلانی و مواردی از این قبیل باشد. اختلال انگشت چکشی در کودکان باعث می‌شود که مفصل میانی انگشتان پا، به مرورزمان و در پی عدم درمان و رسیدگی، خمیده شده و به این ترتیب، درد زیادی در ناحیه انگشتان و همچنین سینه پا بروز کند و درنهایت پوشیدن کفش برای کودک دشوار شود. همچنین، عدم رسیدگی به آن باعث می‌شود که انگشتان پا، ملتهب، قرمز و متورم شود و در نهایت  به دلیل سایده‌شدن انگشتان به کفش، در قسمت پشت و زیر آنها پینه یا میخچه رشد کند؛ یا اینکه در موارد شدیدتر، منجر به ناتوانی انگشتان در حرکت شود.
• صافی کف پا: صافی کف پا یا همان pes planus یکی از رایج‌ترین نوع مشکلات کف پای کودکان است که البته والدین به راحتی می‌توانند متوجه آن شوند. در این اختلال، قوس استاندارد کف پا که وظیفه جذب شوک به پا را دارد به صورت کامل شکل نمی‌گیرد و باعث می‌شود که تمام کف پا، با زمین در تماس باشد. برخی از کودکان، در سنین خردسالی دچار اختلال صافی کف پا هستند؛ اما با گذشت زمان و تکامل رشد آنها و شکل‌گیری کامل ساختار پا، این مشکل رفع می‌شود. بااین‌حال در بعضی از افراد این مشکل، خودبخود رفع نمی‌شود و ممکن است در سنین بزرگتر، باعث ایجاد درد در ناحیه کمر، ساق و خستگی زودرس در پاها شود.
• پلی داکتیلی: پلی داکتیلی یا همان اختلال پرانگشتی، یعنی اینکه روی پای کودک، یک انگشت اضافه رشد کند. این عارضه به خاطر هورمون‌های ژنتیکی و عوامل شیمیایی و تروما اتفاق می‌افتد. اختلال پلی داکتیلی می‌تواند باعث مشکلات زیادی برای کودک شود؛ از جمله اینکه در حرکت دادن پا، ممکن است دچار زخم یا برخورد با اجسام شود. پلی داکتیلی  به شکل ایزوله یا علایم بیماری‌های ژنتیکی ظاهر می‌شود؛ در نوع ایزوله، انگشت اضافی که در ناحیه پا رشد می‌کند، به تنهایی دیده می‌شود و فرد هیچ اثر یا نشانه دیگری ندارد. این نوع عارضه معمولا بی‌خطر است و نیازی به درمان خاص و مراقبت‌های پزشکی ندارد. مگر اینکه انگشت اضافه، ظاهر بزرگی داشته باشد و مانعی برای فعالیت‌های پا به نظر برسد. در موردی دیگر، اختلال پلی داکتیلی با علایم بیماری‌های ژنتیکی همراه است؛ مثلا اینکه علائم بیماری‌هایی مثل سندروم روبین اشتاین-تایبی، سندروم گرلاس و سندروم پالمر-وی در کودک دیده می‌شود که در این صورت باید کاملا تحت‌نظر پزشک باشد تا علائم این بیماری‌ها کنترل شود و برای بهبود و درمان آنها، راه و چاره مناسبی ارائه شود.

• سینداکتیلی: عارضه سینداکتیلی، یکی از شایع‌ترین اختلالات مادرزادی و مشکلات پای کودکان است که در آن دو یا چند انگشت به یکدیگر متصل و چسپیده‌اند. این اختلال نیز به دو صورت ایزوله و یا سندرومیک در کودک ظاهر می‌شود. سینداکتیلی ایزوله به این شکل است که فقط انگشتان به یکدیگر چسبیده‌اند و هیچ عارضه دیگری در بدن کودک دیده نمی‌شود. این نوع عارضه سینداکتیلی بی‌خطر است و مشکلی برای کودک ایجاد نمی‌کند. اما سینداکتیلی سندرومیک با اختلالات دیگری نیز همراه است، به این صورت که ممکن است کودک علاوه بر به هم چسبیدگی انگشتان پا، بیماری‌های دیگری مثل سندروم داون، سندروم لهستانی و یا سندروم آپرت نیز داشته باشد که در چنین مواردی باید تحت نظر پزشک باشد.
• انگشتان چرخیده: انگشت چرخیده و یا انحراف انگشت شست  (Hallux Valgus) یکی دیگر از عارضه‌هایی است که پای کودک را درگیر می‌کند. این اختلال به وضعیتی گفته می‌شود که در آن انگشت شست پا، به سمت دیگر انگشتان انحراف دارد و باعث می‌شود یک برآمدگی در ناحیه پا ایجاد شود. این وضعیت اگر بر روی پای کودک، ایجاد شود، باعث ایجاد دردهای شدید و اختلال در حرکت کودک می‌شود. اختلال انگشت چرخید، هم ژنتیکی است و هم بر اثر پوشیدن کفش‌های نامناسب به وجود می‌آید.
• بیماری بلانت: یکی دیگر از  اختلالاتی که باعث می‌شود شکل طبیعی پای کودکان، دچار اشکال شود، بیماری بلانت است این بیماری، یک نوع اختلال رشدی محسوب می‌شود و روی استخوان‌های ساق پای کودک تاثیر می‌گذارد. بلانت باعث می‌شود که این استخوان‌ها به سمت بیرون خم شوند؛ تا سن شش سالگی امکان بروز این عارضه در بدن کودک وجود دارد که اگر به‌موقع درمان نشود علاوه بر درد باعث مشکلاتی در راه‌‌رفتن و حرکت‌دادن پاها می‌شود. علت و عواملی که باعث بروز بیماری بلانت می‌شود، تا به امروز ناشناخته است؛ اما پزشکان عقیده دارند که ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیکی می‌تواند باعث بروز این بیماری شود. این بیماری، اطراف زانوی کودک را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و صفحه رشدی که اطراف زانو قرار دارد را برای ساخت استخوان‌های جدید کند می‌کند، به این ترتیب استخوان جدیدی در این ناحیه رشد نمی‌کند. از آن طرف، صفحه رشدی که در بیرون و خارج زانو قرار دارد، به کار خود ادامه داده و به ساخت استخوان‌های جدید کمک می‌کند؛ به این ترتیب استخوان‌های بیرون زانو رشد کرده و استخوان‌های داخل رشد نمی‌کند و یک حالت پرانتزی در پا ایجاد می‌شود که به آن بیماری بلانت می‌گویند. لازم است بدانید بیماری بلانت ممکن است در طول مراحل مختلف رشد یک فرد رخ دهد، اما این اتفاق در کودکان زیر چهار سال شیوع بیشتری دارد.

روش‌های تشخیص مشکلات پای کودکان

تشخیص انحراف پای نوزاد و کودک و ایرادات ساختاری که دارد اگر به‌موقع باشد، باعث می‌شود که از بروز بیماری‌های غیر قابل درمان و مشکلات جدی‌تر  در اناتومی بدن کودک جلوگیری شود. در این قسمت، بعضی از روش‌های تشخیص این اختلالات را با شما در میان می‌گذاریم:

معاینه توسط پزشک

اولین و ساده‌ترین راه تشخیص مشکلات پای کودک، معاینه بالینی پای او توسط پک پزشک متخصص است. در این مواقع، پزشک متخصص با بررسی وضعیت پای کودک و حرکات مختلف پا و همچنین  سوالاتی که از پدر و مادر می‌پرسد، می‌تواند به نتیجه دقیقی در مورد اختلالات پا دست یابد.

استفاده از اشعه‌ی ایکس

در مواردی نیز احتمال دارد که برای تشخیص، نیاز رادیوگرافی و استفاده از اشعه ایکس باشد. استفاده از اشعه‌ی ایکس برای تشخیص عارضه انحراف انگشت و یا پای چنبری کاربرد دارد.

استفاده از تست‌های حرکتی

آزمایش‌های حرکتی مثل حرکت‌دادن پا و مفصل‌های آن، می‌تواند به والدین در تشخیص انحراف پای کودک کمک ‌کند و بیماری‌هایی مانند مشکلات مچ پای کودکان، صافی کف پا، پای پرانتزی و... مشخص شود.

روش‌های پیشگیری از مشکلات پای کودکان

پزشکان عقیده دارند که پیشگیری بهتر از درمان است.در هر زمان و  هر موقعیت بهتر است مراقبت‌ها و پیشگیری‌های لازم به‌عمل آید تا از بروز بیماری‌های شدید و با درمان سخت جلوگیری شود . بنابراین زمانی که کودک دلبندتان متولد می‌شود، بهتر است که به سلامت پای او توجه داشته باشید تا از بروز مشکلاتی که در این مقاله به آنها اشاره کرده‌ایم جلوگیری کنید و در صورت بروز مشکل بتوانید بلافاصله او را تحت‌درمان و پیشگیری از پیشرفت اختلال در پای او قرار دهید.

در ادامه با ما همراه باشید تا راه‌ و روش‌هایی برای پیشگیری از بروز آسیب پا در کودکان به شما معرفی کنیم:

پاهای کودک را نبندید

زمانی که کودک تازه متولد شده است و استخوان‌های بدن او در حال شکل‌گیری است، به هیچ عنوان پاهای کودک را محکم نبندید. چرا که این حرکت می‌تواند از حرکت آزادانه کودک جلوگیری کند و رشد نرمال استخوان پاهای او را به تاخیر بیندازد و به این ترتیب ممکن است پای کودک دچار مشکل شود.

اجازه دهید کودک پا برهنه راه برود

اکثر پدر و مادرها، اجازه نمی‌دهند که کودکشان پا برهنه راه برود. با این ممانعت نه‌تنها  از کودک مراقبت نمی‌کنید بلکه باعث اختلال و تضعیف رشد طبیعی و مناسب استخوان‌های او می‌شوید. وقتی که کودک پا برهنه راه می‌رود، این حرکت باعث می‌شود که عضلات پا به‌سرعت تقویت شوند و همچنین عملکرد چنگ‌زدن انگشتان پای کودک را نیز بهبود می‌بخشد.

البته یادتان باشد تا زمانی‌که کودک، پا برهنه راه می‌رود مراقب او باشید تا از زخمی‌شدن یا آسیب‌دیدن او جلوگیری کنید.

روش‌های درمان مشکلات پای کودکان

اگر چه ممکن است مشکلات پای کودکان، در بعضی موارد خیلی جزئی به نظر برسند؛ اما اگر درمان نشوند ممکن است آسیب‌های خیلی جدی به همراه داشته باشند.

 علاوه بر روش‌های پیشگیری و تشخیص این بیماری‌ها، روش‌هایی نیز برای درمان وجود دارد که بسته به نوع بیماری با هم متفاوت هستند. از جمله‌ روش‌هایی که برای درمان استفاده می‌شوند عبارت‎‌اند از:

• پیشگیری و مراقبت: پیشگیری از بروز مشکلات از اهمیت بالایی برخوردار است. استفاده از کفش‌های استاندارد، مراقبت از پوست پا، ورزش منظم و ... از بهترین روش‌های پیشگیری از ایجاد اختلال پای کودکان است.

• استفاده از کفش‌های مناسب: در مواردی که کودک دچار صافی کف پا و یا انگشت چکشی و انگشت چرخیده باشد، انتخاب کفش‌های مناسب از مهم‌ترین اقدامات برای درمان است. کفش‌هایی که قوس مناسب برای رفع صافی کف پا دارند، و همچنین کفی نرم، و فضای لازم برای انگشتان پا داشته باشند، می‌توانند به درمان بسیاری از مشکلات پای کودکان کمک کنند.

• فیزیوتراپی: تمرینات فیزیوتراپی و ورزش‌های تقویتی و کششی مناسب باعث می‌شود که عضلات پا تقویت شود و مشکلات عملکردی پا را بهبود ببخشد. این راه درمان باید تحت نظر فیزیوتراپیست انجام شود.

• استفاده از ارتزهای پزشکی: ارتزها یک سری وسایل کمکی پزشکی مثل کفش‌های طبی هستند که باعث تقویت عضلات پا و رفع مشکلات ساختاری مثل مشکلات قوزک پا در کودکان می‌شود. این وسایل معمولا با توجه به بیماری کودک و مناسب استفاده او تولید می‌شوند.

• جراحی: در مواردی که مشکلات پای کودکان بسیار حاد باشد و با روش‌هایی که در بالا به آنها اشاره شد، برای درمان موثر نبوده، ممکن است نیاز به عمل جراحی بر روی پای کودک باشد که پزشک معالج اقدام به جراحی می‌کند.

سخن پایانی

در این مقاله سعی کردیم انواع مشکلات پای کودکان را موردبررسی قرار داده و روش‌های  تشخیص، پیشگیری و درمان آنها را برای شما توضیح دهیم. نکته مهمی که باید مدنظر قرار دهید این است که  رشد بدن کودکان به‌سرعت انجام می‌شود؛ بنابراین برای جلوگیری از آسیب‌دیدن پای کودکان بهتر است در زمان خرید کفش، استانداردهای لازم را در نظر بگیرید و تحت هیچ شرایطی کفش خیلی بزرگ یا تنگ برای او نخرید تا از بروز اکثر این اختلالات عملکردی جلوگیری کنید.