هر آنچه که لازم است در مورد افتادگی لگن بدانید

آیا تابه‌حال احساس سنگینی یا فشاری در لگن خودتان داشته‌اید؟ شاید این احساس به دلیل مشکلی به نام افتادگی لگن یا افتادگی اندام لگن (Pelvic Organ Prolapse یا POP) باشد. این عارضه یکی از مشکلات شایع به ویژه در زنان است که می‌تواند تاثیرهای جدی بر کیفیت زندگی افراد داشته باشد. افتادگی در لگن زمانی رخ می‌دهد که عضلات و بافت‌های نگهدارنده اندام لگنی، قدرت خود را از دست می‌دهند و این اعضا به سمت واژن یا سایر نواحی جابه‌جا می‌شوند. این عارضه نه‌تنها احساس ناراحتی و ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره را به همراه دارد؛ بلکه می‌تواند به مشکلات جدی‌تری از جمله بی‌اختیاری ادراری و مدفوع منجر شود.

در این مقاله از کلینیک ارتوپدی پزشک اول به بررسی علل، علائم، ‌راهکارهای پیشگیری و روش‌های درمان این بیماری می‌پردازیم تا با آگاهی و اقدام‌های مناسب به بهبود شرایط کمک خودتان کنید. پس ادامه مطلب را اصلا از دست ندهید.

افتادگی لگن چیست؟

افتادگی اندام‌های لگنی (POP) حالتی است که در آن کف لگن شامل عضلات، رباط‌ها و بافت‌های حمایتی بیش‌ازحد ضعیف می‌شوند تا اندام‌ها را در جای خود نگه دارند. عضلات کف لگن مانند یک اسلینگ قوی عمل می‌کنند که از اندام‌هایی مانند واژن، رحم، مثانه و رکتوم حمایت خواهند کرد. اگر این عضلات بیش‌ازحد شل شوند یا آسیب ببینند، اندام‌هایی که از آن‌ها حمایت می‌کنند، از جای خود خارج می‌شوند.

در موارد خفیف افتادگی لگن، احتمالا اندام‌ها کمی جابه‌جا شوند. اما در موارد شدیدتر، اندام‌ها ممکن است از واژن خارج و باعث ایجاد برآمدگی شوند. این عارضه یکی از انواع اختلالات کف لگن است که با بی‌اختیاری ادرار و مدفوع همراه است.

انواع افتادگی لگن

افتادگی لگن به چند نوع مختلف تقسیم می‌شود. نوع افتادگی اندام‌های لگنی به محل ضعف‌های موجود در کف لگن و اندام‌هایی که تحت تاثیر قرار می‌گیرند، بستگی دارد. به‌صورت کلی این عارضه به 6 نوع زیر تقسیم می‌شود:

1. افتادگی مثانه یا سیستوسل: ضعیف‌شدن عضلات کف لگن در بالای واژن می‌تواند باعث خارج‌شدن مثانه از جای خود و برآمدگی به سمت واژن شود. افتادگی مثانه شایع‌ترین نوع افتادگی اندام‌های لگنی است.
2. افتادگی مجرای ادرار یا اورتروسل: ضعیف‌شدن عضلات کف لگن می‌تواند باعث افتادگی لوله‌ای شود که ادرار را از مثانه به خارج از بدن منتقل می‌کند (مجرای ادرار). معمولا افتادگی مجرای ادرار همراه با افتادگی مثانه است.
3. افتادگی رکتوم یا رکتوسل: ضعیف‌شدن عضلات کف لگن بین واژن و رکتوم می‌تواند باعث برآمده‌شدن رکتوم به دیواره پشتی واژن شود. این نوع افتادگی به نام رکتوسل شناخته می‌شود.
4. انتروسل: ضعیف‌شدن عضلات لگن می‌تواند باعث برآمده‌شدن روده کوچک به دیواره پشتی یا بالای واژن شود.
5. افتادگی رحم: ضعیف‌شدن کف لگن می‌تواند باعث افتادگی رحم به داخل کانال واژن شود.
6. افتادگی طاق واژن: ضعیف‌شدن عضلات کف لگن می‌تواند باعث افتادن بخش بالایی واژن (طاق واژن) به داخل کانال شود.

علائم افتادگی لگن

شایع‌ترین علائم افتادگی لگن در زنان (POP) احساس برآمدگی در واژن است؛ به‌گونه‌ای که فرد این احساس را دارد که چیزی در حال بیرون‌آمدن است. بر اساس اعلام نظر فوق تخصص لگن سایر علائم این بیماری شامل موارد زیر است:

• برآمدگی، احساس پری یا فشار در واژن
• احساس پری، فشار یا درد در ناحیه لگن
• درد یا ناراحتی در قسمت پایین کمر
• فشار، ضربه یا درد در حین رابطه جنسی (دیسپارونیا)
• بدترشدن برآمدگی یا فشار در طول روز
• تشدید برآمدگی یا فشاری با سرفه‌کردن یا ایستادن طولانی‌مدت
• نیاز به جابه‌جایی اندام‌های بیرون‌زده با انگشت برای ادرارکردن یا مدفوع‌کردن
• لکه‌بینی واژینال

علائم افتادگی لگن در زنان و مردان به محل افتادگی متفاوت است. اطلاع علائم خودتان به پزشک کمک می‌کند تا نقاط ضعف کف لگن را شناسایی کنند. این مشکل اغلب همراه با افتادگی لگم بی‌اختیاری استرسی، بی‌اختیاری فوریتی و بی‌اختیاری مدفوع رخ می‌دهد؛ چراکه عوامل خطر مشابهی دارند. علائم شامل موارد زیر است:

• نشت ادرار هنگام سرفه، خندیدن یا ورزش (بی‌اختیاری استرسی)
• نیاز مکرر به ادرارکردن که کنترل آن دشوار است (بی‌اختیاری فوریتی)
• یبوست یا عدم توانایی در کنترل دفع مدفوع (بی‌اختیاری مدفوع)

علل افتادگی لگن

دلایل مختلفی می‌توانند باعث ضعیف شدن کف لگن شوند. در واقع کف لگن ضعیف احتمال بروز افتادگی اندام‌های لگنی (POP) را افزایش می‌دهد. مهم‌ترین علت افتادگی لگن شامل موارد زیر است:

• زایمان طبیعی: زایمان طبیعی شایع‌ترین عامل مرتبط با بروز افتادگی اندام‌ لگن است. چندین زایمان طبیعی، داشتن دوقلو یا سه‌قلو یا حمل جنینی بزرگ‌تر از حد معمول (ماکروزومی جنینی) احتمال آسیب به عضلات کف لگن را افزایش می‌دهد که احتمالا منجر به این عارضه شود.
• پیری: فرایند پیری می‌تواند باعث کاهش قدرت عضلات از جمله عضلات کف لگن شود. یکی از عوامل کاهش استروژن است. در دوران یائسگی، بدن استروژن کمتری تولید می‌کند. این کاهش استروژن ممکن است باعث تضعیف بافت‌های همبندی شود که از کف لگن حمایت می‌کنند.
• چاقی: داشتن وزن بالاتر، خطر بروز افتادگی لگن مردان و زنان را افزایش می‌دهد. مطالعات نشان داده‌اند که افراد با اضافه وزن بالینی یا چاقی، بیشتر از افراد لاغرتر در معرض بروز افتادگی لگن هستند.
• فشار بالا: فشار طولانی‌مدت در حفره شکم می‌تواند باعث خستگی و ضعیف‌شدن عضلات کف لگن شود. یبوست مزمن، سرفه مزمن و بلند‌کردن اجسام سنگین از جمله دلایلی هستند که خطر بروز عارضه افتادگی اندام‌ لگنی را افزایش می‌دهند.
• سابقه خانوادگی: سابقه خانوادگی افتادگی لگن، احتمال بروز این مشکل را افزایش می‌دهد. البته تحقیق‌ها در زمینه عوامل ژنتیکی این عارضه در حال انجام است.
• ناهنجاری‌ کلاژن: ناهنجاری‌های کلاژن می‌توانند بافت‌های همبندی در کف لگن را ضعیف کنند و احتمال بروز افتادگی لگن را افزایش دهند. افرادی که به اختلالات بافت همبند مانند سندرم اهلرز-دنلوس مبتلا هستند و تحرک بیشتری در مفاصل خود دارند، در معرض خطر بیشتری هستند.

آیا افتادگی لگن فقط در زنان اتفاق میفتد

همه افراد، چه زن و چه مرد، در معرض خطر افتادگی قرار دارند. اما خانم‌ها در معرض خطر بیشتری قرار دارند. البته افتادگی لگن مردان می‌تواند باعث افتادگی مثانه و رکتوم شود. حدود 3 تا 11 درصد از زنان دچار افتادگی لگن می‌شوند.

حدود 37 درصد از افراد مبتلا به اختلالات کف لگن، از جمله افتادگی اندام‌ لگن، بین 60 تا 79 سال سن قرار دارند. بیش از نیمی از آن‌ها 80 ساله یا بیشتر هستند. البته این مشکل همیشه دارای علائم نیست. به همین دلیل، مشخص کردن میزان شیوع افتادگی اندام‌های لگنی در میان افرادی که برای درمان علائم به پزشک مراجعه نمی‌کنند، دشوار است.

عوارض افتادگی لگن

به‌ندرت افتادگی لگن تهدیدی برای زندگی است؛ اما این بیماری می‌تواند عوارضی ایجاد کند که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• باعث مشکلات کنترل مثانه (بی‌اختیاری ادراری) می‌شود.
• ایجاد خمیدگی در حالب که می‌تواند ادرارکردن را دشوار کند.
• باعث مشکلات کنترل روده (بی‌اختیاری مدفوع) می‌شود که ممکن است باعث خروج مدفوع مایع یا جامد شود.
• مشکلات در حرکات روده ایجاد می‌کند.
• باعث درد در حین رابطه جنسی می‌شود.
• عفونت‌های مجاری ادراری ایجاد می‌کند.
• باعث آسیب به کلیه‌ها در صورت مسدودشدن ادرار می‌شود.

روش تشخیص افتادگی لگن

اگر فکر می‌کنید که دچار افتادگی اندام‌ لگن شده‌اید با پزشک خودتان صحبت کنید. جهت تشخیص افتادگی لگن، پزشک در مورد سابقه پزشکی‌تان سوالاتی می‌پرسد و اندام‌های لگنی را معاینه می‌کند تا از قدرت عضلات کف لگن شما مطلع شود. در برخی مواقع تنها این کار برای تشخیص کافی است. همچنین پزشک شما ممکن است در طول معاینه لگنی معمولی، مانند آنچه هنگام انجام آزمایش پاپ اسمیر انجام می‌دهید، افتادگی لگن را کشف کند.

اگر پزشک به افتادگی اندام‌های لگنی مشکوک باشد، احتمالا آزمایش‌های مختلفی را تجویز کند. همچنین ممکن است بخواهد خارج‌شدن اندام‌های مختلف، شدت افتادگی و سایر شرایط را بررسی کند. آزمایش‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• آزمایش‌های عملکرد مثانه که میزان کارکرد مثانه و ساختارهای اطراف آن را بررسی می‌کند.
• رادیوگرافی مجاری ادراری (پیلوگرافی وریدی) که به پزشک این امکان را می‌دهد کلیه‌ها، مثانه و حالب‌ها (میزنای) را مشاهده کند و عملکرد آن‌ها را مورد بررسی قرار دهد.
• سیستوارتروگرام که شامل رادیوگرافی مثانه قبل و بعد از ادرارکردن است و نشان می‌دهد که آیا مشکلی در مثانه یا مجرای ادرار وجود دارد یا خیر
• سی‌تی اسکن لگن که می‌تواند به پزشک شما در رد شرایط دیگر کمک کند.
• سونوگرافی لگن که تصویری از اندام‌های لگنی شما ایجاد می‌کند تا پزشک ببیند آیا بیش از یک اندام از جای خود خارج شده است یا خیر.
• اسکن MRI لگن که تصویری سه‌بعدی از اندام‌ها و عضلات لگن ایجاد می‌کند و می‌تواند به پزشک شما در تایید افتادگی لگن کمک کند.

روش‌های درمان افتادگی لگن

ازآنجایی‌که هرگونه عمل جراحی ممکن است خطراتی را به همراه داشته باشد یا عوارضی ایجاد کند، درمان‌های غیرجراحی در اولویت درمان افتادگی لگن قرار دارند. اگر درمان خانگی افتادگی لگن موثر نباشد، احتمالا پزشک جراحی را توصیه کند. درمان‌های غیرجراحی شامل موارد زیر هستند:

• پساری واژینال: یک دستگاه سیلیکونی قابل‌حذف است که پزشک می‌تواند آن را درون واژن قرار دهد تا یک اندام افتاده را در محل نگه دارد.
• تمرینات کف لگن (تمرینات کگل): پزشک احتمالا شما را به یک فیزیوتراپیست ارجاع دهد تا قدرت عضلات فردی را آزمایش کند و تمرینات هدفمندی برای تقویت این عضلات به شما آموزش دهد. فیزیوتراپی لگن به تقویت عضلات کف لگن کمک می‌کند.

اگر علائم شما با درمان‌های محافظه‌کارانه بهبود پیدا نکردید و اگر دیگر تمایلی به داشتن فرزند ندارید، می‌توانید از عمل افتادگی لگن کمک بگیرید. چراکه زایمان پس از جراحی ممکن است خطر بازگشت افتادگی را افزایش دهد. دو نوع جراحی شامل جراحی اکتشافی و جراحی ترمیمی برای درمان این بیماری وجود دارد.

در جراحی اکتشافی دیواره‌های واژن شما را بخیه می‌زنند و از جابه‌جایی اندام‌ها جلوگیری می‌کنند. اما جراحی ترمیمی قسمت‌های ضعیف کف لگن را ترمیم خواهد کرد. از جمله این جراحی‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کولپوکلیزیس: یک جراحی اکتشافی است که باعث کوتاه‌شدن واژن می‌شود. این روش از بیرون‌زدگی اندام‌ها از بدن جلوگیری می‌کند. اگر شما برای جراحی ترمیمی خیلی ضعیف هستید و دیگر تمایلی به داشتن رابطه جنسی نفوذی ندارید؛ این عمل می‌تواند گزینه بسیار خوبی باشد.
• کولپورافی: این جراجی برای درمان افتادگی دیواره‌های قدامی یا پسین واژن مناسب است. در کولپورافی پزشک از طریق واژن عمل جراحی را انجام می‌دهد و دیواره‌های واژن را با بخیه‌های قابل‌حل تقویت می‌کند تا از مثانه و رکتوم حمایت کند.
• ساکروکلوپوپکسی: این عمل برای درمان افتادگی قوس واژن و انتروسل استفاده می‌شود. ساکروکلوپوپکسی ممکن است شامل برش در شکم یا یک روش کم‌تهاجمی به نام لاپاراسکوپی باشد. در طول این روش، پزشک مش جراحی را به دیواره‌های واژن و سپس دنبالچه وصل می‌کند. این مش واژن را به محل خود برمی‌گرداند.
• ساکروهیستروپکسی: این گزینه برای درمان افتادگی رحم کاربرد بیشتری دارد. پزشک مش جراحی را به گردن رحم و واژن و سپس دنبالچه وصل می‌کند تا رحم به محل خود برگردد. اگر نمی‌خواهید رحم خود را بردارید، ساکروهیستروپکسی گزینه‌ای مناسب است.
• فیکساسیون لیگامان‌های یوتروساکرال یا ساکرواسپینوس: این روش از بافت‌های بیمار برای درمان افتادگی رحم یا افتادگی قوس واژن استفاده می‌کند. ساکرواسپینوس مانند کولپورافی از طریق واژن شما انجام می‌شود. در طول این روش، پزشک بالای واژن را به یک لیگامان یا عضله در لگن وصل می‌کند و از بخیه‌های قابل‌حل استفاده خواهد کرد. گاهی‌اوقات این نوع جراحی به‌عنوان ترمیم بافت بومی شناخته می‌شود.

پزشک ممکن است در حین عمل افتادگی لگن، روش‌های اضافی را پیشنهاد کند. به‌عنوان مثال، برخی از روش‌ها احتمالا به هیسترکتومی نیاز داشته باشند تا عضلات کف لگن قابل دسترسی و ترمیم شوند. همچنین پزشک ممکن است شرایط دیگری مانند بی‌اختیاری ادراری استرسی که با POP همراه است را در طول عمل درمان کند.

پیشگیری از افتادگی لگن

بسیاری از علل افتادگی اندام‌ لگن خارج از کنترل هستند؛ اما شما می‌توانید با ایجاد عادات سالم، خطر بروز آن را کاهش دهید. در زیر به چند مورد از این عادت‌ها پرداخته‌ایم:

• به‌صورت روزانه تمرینات کف لگن انجام دهید: ورزش برای افتادگی لگن از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. داشتن کنترل عضلانی در کف لگن، حمایت قوی‌تری از اندام‌های شما فراهم می‌کند.
• وزن سالم خودتان را حفظ کنید: وزن مناسب باعث کاهش فشار به کف لگن می‌شود.
• از یبوست جلوگیری کنید: یبوست مزمن می‌تواند به عضلات کف لگن فشار وارد کند. انتخاب یک رژیم غذایی با فیبر بالا و نوشیدن مقدار زیادی مایع‌ می‌تواند از یبوست جلوگیری کند.
• سیگار نکشید: سیگار کشیدن می‌تواند منجر به سرفه مزمن شود که این مشکل فشار زیادی به حفره شکم وارد می‌کند و عضلات کف لگن را تحت فشار قرار می‌دهد.
• هنگام بلند کردن اجسام از کف لگن خود محافظت کنید: برای بلندکردن اجسام سنگین از دیگران کمک بگیرید. هنگام بلندکردن با خم‌کردن لگن و زانوها بنشینید و پشت خود را تا حد ممکن صاف نگه دارید. در حین بلندکردن، بدن خودتان را نچرخانید. قراردادن صحیح بدن، از آسیب به کمر و همچنین محافظت از کف لگن جلوگیری می‌کند.

جمع‌بندی

افتادگی لگن یا POP یکی از مشکلات شایع در زنان است که در اثر ضعف عضلات و بافت‌های نگهدارنده اندام‌های لگنی ایجاد می‌شود. این عارضه می‌تواند به احساس ناراحتی و درد در ناحیه لگن، مشکلات ادراری و مدفوعی و کاهش کیفیت زندگی منجر شود. عوامل متعددی مانند زایمان طبیعی، پیری، چاقی و فشارهای طولانی‌مدت در حفره شکم می‌توانند به بروز این مشکل کمک کنند. علائم افتادگی شامل احساس برآمدگی، فشار و درد در ناحیه لگن است و معمولا تشخیص آن با معاینه پزشک و انجام آزمایش‌های مختلف صورت می‌گیرد. درمان‌های غیرجراحی مانند پساری واژینال و تمرینات کگل در اولویت قرار دارند؛ اما در صورت نیاز به جراحی، روش‌های مختلفی برای اصلاح وضعیت پیشنهاد می‌شود. شما با آگاهی از علائم و درمان‌های موجود برای این عارضه می‌توانید به بهبود شرایط خودتان کمک کنید.