سندروم تونل کارپال چیست و چگونه درمان می‌شود؟

سندروم تونل کارپال (CTS) یکی از اختلالات شایع است که به علت فشار بر عصب مدین در ناحیه مچ دست به‌وجود می‌آید و فرد مبتلا با علائمی چون سوزش، بی‌حسی، درد و ضعف در دست‌ها و انگشتان مواجه می‌شود. این مشکل به طور فزاینده‌ای در افرادی که ساعات طولانی با رایانه کار می‌کنند یا فعالیت‌هایی دارند که نیاز به حرکت مداوم دست‌هاست، مشاهده می‌شود. اگر این سندروم درمان نشود، متاسفانه تأثیرات جدی بر کیفیت زندگی فرد خواهد گذاشت.

در حالی که بسیاری از افراد به دنبال روش‌هایی برای کاهش علائم این بیماری هستند، باید بدانند که درمان قطعی سندروم تونل کارپال در موارد شدید از طریق جراحی امکان‌پذیر است. با این حال، تشخیص زودهنگام این اختلال و پیگیری روش‌های درمانی به‌موقع شانس جلوگیری از بروز جراحی‌های غیرضروری را افزایش می‌دهد.

در این مقاله قصد داریم شما را با علل بروز این بیماری، روش‌های تشخیص، و درمان‌های خانگی و غیرخانگی آن آشنا کنیم.

سندروم تونل کارپال چیست؟

سندروم تونل کارپال (CTS) یک اختلال عصبی است که ناشی از فشار وارد شدن به عصب مدین در ناحیه مچ دست است. این عصب از قسمت‌های مختلف دست عبور کرده و به انگشتان، مچ و دست سیگنال‌های حسی و حرکتی ارسال می‌کند. زمانی که فشار یا التهاب در ناحیه تونل کارپال ایجاد می‌شود، که یک فضای باریک و استخوانی در مچ دست است، عصب مدین به دام می‌افتد. این مشکل باعث بروز علائم مختلفی می‌شود که قادر است به فعالیت‌های روزانه فرد آسیب برساند.

در صورت عدم درمان، فشار بیش‌ازحد به عصب مدین خطر واردشدن آسیب‌های دائمی و کاهش عملکرد دست را افزایش می‌دهد. این بیماری بیشتر در افرادی که شغل‌هایی با استفاده مکرر از دست دارند، مانند تایپ‌کردن یا کار با دستگاه‌های الکترونیکی، مشاهده می‌شود.

جالب است بدانید برخی از افراد بیماری مشابهی که در پا اتفاق می‌افتد را به اشتباه سندروم تونل کارپال پا تصور می‌کنند؛ در حالی‌که این بیماری در مچ پا و عصب تیبیال خلفی اتفاق می‌افتد و به آن سندرم تونل تارسال گفته می‌شود.

علل سندروم تونل کارپال

در بخش قبل هم مختصرا توضیح دادیم این عارضه زمانی رخ می‌دهد که فشار زیادی بر عصب مدین در ناحیه مچ دست وارد ‌شود. عصب مدین یکی از عصب‌های اصلی دست است که از طریق یک فضای باریکِ تونل کارپال عبور می‌کند. در این تونل، علاوه بر عصب مدین، تاندون‌های شست و انگشتان نیز قرار دارند. در صورت بروز هرگونه فشار، التهاب یا مشکلات در این ناحیه، عصب مدین تحت‌فشار قرار می‌گیرد و فرد دچار بی‌حسی، سوزش و درد در ناحیه دست و انگشتان می‌شود.

یکی از علل اصلی بروز این عارضه انجام فعالیت‌های تکراری است که نیاز به حرکت مکرر مچ دست دارند. برای مثال، تایپ کردن طولانی‌مدت، کار با ماوس کامپیوتر، یا استفاده از ابزارهای دستی که فشار زیادی به تونل کارپال وارد می‌کند. این فشار مداوم باعث تحریک یا التهاب تاندون‌ها در ناحیه مچ دست می‌شود، و در نهایت باعث تنگ شدن تونل کارپال و فشرده شدن عصب مدین می‌شود.

عوامل ژنتیکی نیز ممکن است نقش مهمی در بروز این عارضه ایفا کنند. افرادی که سابقه خانوادگی این اختلال را دارند، بیشتر در معرض ابتلا به آن قرار دارند. به طور خاص، افرادی که ساختار آناتومیک متفاوت در مچ دست دارند، مانند افرادی که تونل کارپال کوچکتری دارند، احتمال ابتلا به این سندروم در آنها بیشتر است.

 همچنین در افراد مبتلا به دیابت، اختلالات هورمونی، چاقی و بارداری نیز خطر بروز این بیماری نسبت به سایرین بیشتر است. این بیماری‌ها تورم و التهاب در ناحیه مچ دست را افزایش می‌دهند و در نهایت، عصب مدین فشرده شده و علائم سندروم تونل کارپال ظاهر می‌شود.

در برخی موارد، آسیب‌های فیزیکی مانند شکستگی مچ دست یا آسیب‌های ناشی از ضربه هم ساختار تونل کارپال را تغییر می‌دهد و فشار بیشتری به عصب مدین وارد می‌کند. علاوه بر این، التهاب مفاصل و بیماری‌هایی مانند آرتروز نیز ممکن است در افزایش فشار در تونل کارپال و تشدید علائم موثر باشند.

از دیگر عوامل مؤثر در ایجاد این سندروم می‌توان به سن اشاره کرد. با افزایش سن، ساختارهای مختلف بدن دچار تغییراتی می‌شوند که خطر بروز این اختلال در افراد مسن‌تر را محتمل‌تر می‌کند.

در نهایت، علت سندروم تونل کارپال ترکیبی از عوامل مختلف مانند عوامل ژنتیکی، شرایط شغلی و پزشکی است که در مجموع به فشار و آسیب به عصب مدین منجر می‌شود. تشخیص زودهنگام این اختلال و رعایت اقدامات پیشگیرانه قطعا کمک زیادی به کاهش علائم و جلوگیری از بروز مشکلات جدی‌تر در آینده می‌کند.

نشانه‌های سندروم تونل کارپال

علائم سندروم تونل کارپال معمولاً با احساس سوزش، بی‌حسی و درد در ناحیه دست، به‌خصوص در انگشتان شست، اشاره و وسط، شروع می‌شود. این علائم به طور عمده در شب‌ها یا هنگام انجام فعالیت‌هایی که نیاز به حرکت مکرر دست دارند، مانند تایپ‌کردن یا نگه‌داشتن ابزار، بیشتر مشاهده می‌شود. بیماران اغلب به خاطر کاهش توانایی دست‌های خود، شکایت دارند؛ مثلا نمی‌توانند اشیاء را به‌درستی در دست بگیرند و نگه دارند یا انجام کارهای دقیق برایشان مشکل است.

در مراحل پیشرفته‌تر، بی‌حسی و درد هم به بخش‌های دیگر دست، مانند مچ و ساعد، گسترش می‌یابد و کیفیت زندگی فرد را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. در برخی از موارد، فرد در انگشتان خود احساس ضعف می‌کند و حتی قادر به انجام فعالیت‌های ساده‌ای چون در دست گرفتن اشیاء کوچک یا نوشتن نیست. در چنین شرایطی، مراجعه به فوق تخصص ارتوپد برای بررسی بیشتر و ارزیابی دقیق ضروری است.

عوارض سندروم تونل کارپال

برخی نگران هستند که آیا سندرم تونل کارپال خطرناک است؟ در پاسخ باید بگوییم که اگر این عارضه درمان نشود، متاسفانه احتمال آنکه عوارض جدی به‌همراه داشته باشد، زیاد است. یکی از مهم‌ترین عوارض آن آسیب دائمی به عصب مدین است که کاهش حس و حرکت در دست و انگشتان را درپی دارد. این مشکل حتی ممکن است به قدری شدید شود که فرد قادر به انجام فعالیت‌های روزمره خود نباشد.

از دیگر عوارض احتمالی می‌توان به تحلیل رفتن عضلات دست، به‌ویژه در ناحیه شست، اشاره کرد. تحلیل عضلات قدرت گرفتن اشیاء و کیفیت انجام کارهای دقیق را کاهش می‌دهد. بنابراین، تشخیص زودهنگام و شروع درمان مناسب برای جلوگیری از بروز این عوارض ضروری است.

روش‌های تشخیص سندروم تونل کارپال

تشخیص سندروم تونل کارپال با بررسی تاریخچه پزشکی بیمار و انجام معاینات فیزیکی امکان‌پذیر است. پزشک متخصص با بررسی علائم و علل زمینه‌ای، به احتمال زیاد به این اختلال پی می‌برد. تست‌هایی مانند تست فلیکس (که در آن مچ دست به سمت پایین خم می‌شود تا فشار بیشتری بر عصب وارد شود) به تأیید تشخیص کمک می‌کنند. همچنین، در برخی از موارد، ممکن است پزشک برای ارزیابی وضعیت عصب و تاندون‌ها از آزمایش‌های تصویربرداری مانند ام‌آر‌آی یا الکترومیوگرافی (EMG) استفاده کند.

این آزمایش‌ها به تشخیص میزان آسیب به عصب مدین و هرگونه التهاب یا تغییرات دیگر در ناحیه مچ دست کمک می‌کنند.

راه‌های درمان سندروم تونل کارپال

درمان سندروم تونل کارپال به وضعیت فرد و شدت علائم بستگی دارد. در موارد اولیه، درمان‌های غیرجراحی مانند استراحت، استفاده از بریس برای حمایت از مچ دست، و مصرف داروهای ضد التهابی به کاهش درد و التهاب کمک می‌کند. در برخی از موارد، فیزیوتراپی دست و انجام تمرینات خاص برای تقویت عضلات و بهبود انعطاف‌پذیری مچ دست موثر است.

در صورتی که درمان‌های غیرجراحی مفید و اثربخش نباشند و علائم ادامه پیدا کنند، به احتمال زیاد، جراحی گزینه نهایی است. در این عمل، جراح دست تونل کارپال را باز می‌کند تا فشار روی عصب مدین کم شود و علائم بیماری و درد کاهش یابند و در نهایت عملکرد دست بهبود یابد. البته این نکته را هم متذکر شویم که درمان قطعی سندروم تونل کارپال با جراحی در موارد شدید و مزمن انجام می‌شود و به طور معمول جراح دست یا جراح ارتوپد آن را به افراد با آسیب دائمی به عصب پیشنهاد می‌دهد.

حرکات اصلاحی برای بهبود سندروم تونل کارپال

حرکات اصلاحی و تمرینات فیزیکی به عنوان بخشی از درمان خانگی سندروم تونل کارپال برای بهبود این عارضه نقش مهمی دارند. این حرکات به تقویت عضلات مچ دست و انگشتان، بهبود گردش خون و کاهش فشار بر عصب مدین کمک می‌کنند. تمریناتی مانند کشش مچ دست، تقویت عضلات ساعد و استفاده از توپ‌های نرم برای فشار دادن و تقویت انگشتان نقش مهمی در کاهش علائم بیماری دارند.

تمرینات کششی و تقویتی باید با نظارت متخصص فیزیوتراپی دست انجام شوند تا از آسیب بیشتر جلوگیری شود. این تمرینات به‌تدریج انعطاف‌پذیری دست را افزایش می‌دهند و به کاهش درد و سوزش کمک می‌کنند. استفاده از این روش‌ها به‌ویژه در مراحل اولیه بیماری یک درمان مؤثر و غیرتهاجمی است.

پیشگیری از سندروم تونل کارپال

پیشگیری از سندروم تونل کارپال (CTS)  اهمیت زیادی دارد، به‌ویژه برای افرادی که در معرض عوامل خطر این بیماری هستند، مانند کسانی که شغل‌هایی با حرکات تکراری مچ دست دارند. اگرچه همه موارد سندروم CTS قابل پیشگیری نیستند، اما اقداماتی وجود دارد که خطر بروز این اختلال را کاهش داده یا علائم اولیه آن را به تأخیر می‌اندازند. در این بخش به طور مفصل به روش‌های پیشگیری از این نوع سندرم می‌پردازیم.

1. ایجاد عادات کاری مناسب

یکی از مهم‌ترین روش‌های پیشگیری از این عارضه، اصلاح عادات کاری است. برای افرادی که ساعت‌های طولانی با رایانه کار می‌کنند یا حرکات تکراری مچ دست دارند، رعایت اصول زیر مفید است:

• تنظیم ارتفاع میز و صندلی برای اطمینان از اینکه مچ دست در حالت طبیعی و خنثی قرار دارد. استفاده از صفحه‌کلید و ماوس ارگونومیک نیز در کاهش فشار بر مچ دست مفید است.
• استراحت‌های کوتاه هر 20 تا 30 دقیقه برای کاهش تنش عضلانی و فشار مچ دست ضروری است. در این زمان می‌توان حرکات کششی ساده انجام داد.
• در صورت امکان، بین وظایف مختلف تنوع ایجاد کنید تا حرکات مکرر مچ دست کاهش یابد. استفاده از ابزارهای خودکار در برخی وظایف نیز کمک‌کننده هستند.

2. تمرینات کششی و تقویتی

تمرینات منظم برای افزایش انعطاف‌پذیری و قدرت عضلات دست و مچ از گیر کردن عصب مدیان جلوگیری می‌کند. برخی از حرکات کششی و تقویتی موثر عبارت‌اند از:

• باز کردن و بستن انگشتان به صورت مکرر یا کشش مچ به سمت بالا و پایین برای کاهش تنش
• استفاده از توپ نرم یا لاستیک کششی برای فشردن و رها کردن عضلات
• چرخاندن مچ دست در جهت عقربه‌های ساعت و خلاف آن برای افزایش انعطاف‌پذیری

3. اصلاح وضعیت بدن

وضعیت نامناسب بدن، به‌ویژه در هنگام نشستن پشت رایانه یا انجام فعالیت‌های دیگر، معمولا فشار بیشتری بر مچ دست و تونل کارپال وارد می‌کند. رعایت نکات زیر می‌تواند کمک‌کننده باشد:

• نشستن به طوری که بازوها و مچ‌ها در یک خط مستقیم و زاویه مناسب قرار بگیرند.
• پرهیز از خم کردن بیش از حد مچ دست در طول کار
• استفاده از پدهای مخصوص زیر مچ برای حمایت و کاهش فشار

4. پرهیز از فشار بیش از حد بر مچ دست

استفاده طولانی‌مدت از ابزارهای دستی سنگین یا نگه‌داشتن اشیاء در حالتی که به مچ فشار وارد می‌کند، خطر ابتلا به CTS سندروم را افزایش می‌دهد. توصیه می‌کنیم موارد زیر را در نظر بگیرید:

• از گرفتن محکم ابزارها خودداری کنید و سعی کنید فشار دست را کاهش دهید.
• از ابزارهایی با دسته‌های ارگونومیک و طراحی مناسب استفاده کنید.
• هنگام بلند کردن اشیاء، از تمام دست استفاده کنید تا فشار به‌طور یکنواخت توزیع شود.

5. حفظ سلامت عمومی بدن

برخی شرایط پزشکی، مانند دیابت، چاقی و بیماری‌های التهابی، خطر ابتلا به سندروم تونل کارپال را افزایش می‌دهند. رعایت اصول زیر برای کاهش این خطرات موثر است:

• چاقی باعث افزایش فشار بر عصب مدیان می‌شود، بنابراین داشتن وزن سالم ضروری است.
• بیماری‌هایی مانند دیابت باید به‌دقت مدیریت شوند تا التهاب و فشار بر اعصاب کاهش یابد.
• مصرف مواد مغذی، از جمله ویتامین‌های گروه  B، به سلامت عصب‌ها و کاهش التهابات کمک می‌کند.

6. اجتناب از آسیب‌های فیزیکی

با آسیب به مچ دست، مانند شکستگی یا ضربه، احتمال تغییر ساختار تونل کارپال وجود دارد و خطر CTS را افزایش می‌دهد. استفاده از محافظ‌های مچ در هنگام انجام فعالیت‌های ورزشی یا کارهای سنگین می‌تواند از آسیب‌ها پیشگیری کند.

7. مدیریت استرس

استرس ممکن است تنش عضلانی و فشار در مچ دست را افزایش دهد. تمرینات آرام‌سازی مانند یوگا، مدیتیشن یا تمرینات تنفسی در کاهش این تنش‌ها مفید هستند.

8. استفاده از آتل مچ در موارد مشکوک

در صورت احساس درد یا ناراحتی در مچ دست، استفاده از آتل‌های مخصوص به حفظ مچ در موقعیت مناسب و کاهش فشار کمک می‌کند. این کار به‌ویژه هنگام خواب یا در طول فعالیت‌های سنگین موثر است.

جمع‌بندی

سندروم تونل کارپال یک اختلال شایع است که به دلیل فشار بر عصب مدین در مچ دست بروز می‌کند. علائم این بیماری از سوزش و بی‌حسی شروع می‌شود و در صورت عدم درمان به احتمال زیاد مشکلات جدی‌تری را برای فرد، ایجاد می‌کند.

 تشخیص زودهنگام این بیماری و استفاده از روش‌های درمانی مناسب، از جمله درمان‌های غیرجراحی و در صورت لزوم جراحی، نقش بسزایی در بهبود وضعیت فرد دارد. در کنار درمان‌های پزشکی، تمرینات فیزیوتراپی و مراقبت‌های خانگی نیز در مدیریت این بیماری مفید هستند.