بیماری نکروز چیست و چرا اتفاق می‌افتد؟

بیماری نکروز یکی از شرایط پاتولوژیک است که در آن سلول‌ها یا بافت‌های بدن به‌طور غیرطبیعی و ناگهانی می‌میرند. این فرآیند معمولا به دلیل آسیب‌های فیزیکی، شیمیایی یا عفونت‌های باکتریایی رخ می‎دهد و به تخریب ساختار و عملکرد طبیعی بافت‌های مختلف بدن منجر می‎شود.

نکروز به عنوان یک بحران بیولوژیکی در سلول‌ها، علاوه بر اینکه آسیب به سلول‎ها می‌زند بر بافت‌های اطراف نیز اثر می‎گذارد و مشکلات جدی برای سلامتی انسان ایجاد می‎کند. درک فرآیند نکروز و عوامل موثر بر آن به دکتر ارتوپد و محققان کمک می‌کند تا راه‌های بهتری برای پیشگیری، تشخیص و درمان این وضعیت خطرناک پیدا کنند.

در این مقاله به بررسی کامل بیماری نکروز، انواع آن، علل بروز، تفاوت‌های آن با آپوپتوز، نشانه‌ها، عوارض، روش‌های تشخیص، درمان‌ها و پیشگیری از آن خواهیم پرداخت. تا انتها همراه ما باشید.

نکروز یعنی چه؟

همانطور که در مقدمه مختصرا توضیح دادیم، بیماری نکروز به مرگ سلول‌ها یا بافت‌های بدن در یک ناحیه خاص از بدن گفته می‌شود که معمولاً به علت آسیب یا اختلال در خونرسانی رخ می‌دهد. در حالت طبیعی، سلول‌ها به طور کنترل‌شده و برنامه‌ریزی‌شده می‎میرند. به این فرآیند آپوپتوز می‎گویند. اما در نکروز، مرگ سلولی به‌طور غیرقابل کنترل و به‌طور معمول به دلیل آسیب خارجی یا در اثر شرایط نامساعد رخ می‌دهد. این آسیب به دلیل کاهش خون‌رسانی، فشار بیش از حد، عفونت، یا آسیب‌های شیمیایی و فیزیکی رخ می‎دهد.

انواع نکروز

نکروز انواع مختلفی دارد که در ادامه آنها را بررسی می‎کنیم:

1. نکروز آواسکولار: نکروز آواسکولار که به نام‌های دیگری چون استئونکروز، نکروز آسپتیک و نکروز استخوان شناخته می‌شود، زمانی بوجود می‏‎آید که جریان خون به بافت‌های استخوانی مختل می‌شود. عدم تأمین خون به استخوان‌ها باعث تخریب و به اصطلاح بافت مردگی استخوانی می‌شود. یکی از رایج‌ترین علایم این بیماری، سیاه شدن استخوان ران است که به شکل‌های مختلفی بروز می‌کند.
2. استئونکروز فک: استئونکروز فک (ONJ) نوعی از نکروز آواسکولار است که در قسمت دهان اتفاق می‎افتد و زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های استخوان فک دچار مرگ می‌شوند. استئونکروز فک اغلب با درد شدید در ناحیه دهان و فک همراه است و گاهی ممکن است ترشحات چرکی از دهان و فک بیرون بیاد.
3. نکروز پانکراس: نکروز پانکراس یک نوع مریضی است که معمولاً به دلیل پانکراتیت حاد به وجود می‌آید. در این وضعیت، وقتی خون‌رسانی به پانکراس متوقف می‌شود، بافت پانکراس آسیب‌دیده و عفونی می‎شود. این عفونت گاها به جریان خون وارد شده و باعث نارسایی خون در اندام‌های مختلف می‎شود.
4. نکروز چربی سینه: نکروز چربی سینه یک بیماری غیرسرطانی است که در اثر آسیب به بافت چربی پستان ایجاد می‌شود. در این حالت، بدن معمولاً بافت آسیب‌دیده سینه را به جای بافت اسکار قرار می‎دهد. در صورتی که نکروز چربی رخ دهد، برخی از سلول‌های چربی به جای ایجاد بافت اسکار، از بین می‌روند.
5. نکروز حاد لوله‌ای: نکروز لوله‌ای حاد نوعی اختلال در کلیه است و زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های لوله‌ای کلیه دچار آسیب شوند. این اختلال اغلب به نارسایی حاد کلیه منجر می‎شود. لوله‌های کلیوی وظیفه فیلترکردن خون را به عهده دارند و آسیب به این لوله‌ها باعث اختلال در این فرآیند می‌شود.
6. نکروز پرتویی: نکروز پرتویی یکی از عوارضی بسیار نادر است که از تابش پرتوهای با دوز بالا به سر، گردن و مغز بوجود می‎آیند. این نوع نکروز معمولا باعث مرگ دائمی بافت‌های مغزی می‎شود.
7. نکروز پاپیلاری: نکروز پاپیلاری اختلالی است که در آن پاپیلاهای کلیوی می‌میرند. پاپیلاهای کلیوی منافذی هستند که ادرار را به مثانه منتقل می‌کنند. مرگ این بافت‌ها اغلب عملکرد کلیه را مختل کرده و به مشکلات جدی در سیستم ادراری منجر می‎شود.
8. نکروز پوست: یکی از انواع نکروز، نکروز پوست است که معمولاً ابتدا انگشتان دست و پا را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، اما در برخی موارد سایر نواحی بدن نیز درگیر می‎شوند. این حالت زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به بافت‌های پوستی یا اندام‌های داخلی قطع شود. یکی از علائم اولیه نکروز پوست، تغییر رنگ پوست به رنگ‌های مختلف مانند قرمز، بنفش، سیاه یا خاکی است. این تغییرات رنگی به دلیل کاهش خون‌رسانی، عفونت‌های باکتریایی و مرگ سلول‌های پوستی رخ می‌دهد.
9. نکروز نیش عنکبوت: از دیگر نکروزها، نکروز ناشی از نیش عنکبوت است و زمانی اتفاق می‌افتد که سم یک عنکبوت به پوست وارد می‎شود. این نوع نکروز بسیار کم رخ می‎دهد و معمولاً در نتیجه گزش عنکبوت، زخم‌هایی روی پوست به‌وجود می‌آید.
10. نکروز پالپ: نکروز پالپ، به مرگ بافت نرم یا پالپ در داخل دندان اشاره دارد. پالپ دندان شامل عروق خونی و اعصاب است و وقتی دندان آسیب ببیند یا پوسیده شود، این بافت دچار عفونت شده و از بین می‎رود. این وضعیت منجر به نکروز پالپ می‌شود.

تفاوت نکروز و آپوپتوز

با نکروز یعنی وقتی سلول‌ها به طور غیرقابل کنترل و به علت آسیب‌های خارجی یا داخلی از بین می‌روند؛ سلول‌ها به‌سرعت تجزیه می‌شوند و این تجزیه موجب بروز التهاب در بافت‌های مجاور می‌شود. در مقابل، آپوپتوز یک فرآیند مرگ سلولی کنترل‌شده است که در آن سلول‌ها به صورت برنامه‌ریزی‌شده و بدون ایجاد التهاب از بین می‌روند. آپوپتوز معمولاً جزئی از فرآیندهای طبیعی رشد و ترمیم بافت‌ها در بدن است. در این فرآیند، هیچ التهاب یا آسیبی به بافت‌های اطراف وارد نمی‌شود، در حالی که در نکروز، تجزیه سلولی با التهاب و آسیب به بافت‌های مجاور همراه است.

علل بروز نکروز

بروز نکروز معمولا به دلایل مختلفی رخ می‎دهد و این علل شامل عوامل فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و تغییرات متابولیک هستند. یکی از مهم‌ترین علل بروز نکروز کاهش یا قطع خون‌رسانی به بافت‌ها است که به آن ایسکمی گفته می‌شود. این وضعیت موجب کمبود اکسیژن و مواد مغذی برای سلول‌ها می‌شود و در نهایت باعث تخریب بافت‌ها می‌گردد.

علاوه بر این، عفونت‌های باکتریایی و ویروسی نیز باعث ایجاد نکروز می‎شوند؛ به‌ویژه برخی باکتری‌ها مانند گانگرن باکتریایی که به طور خاص قادر به ایجاد نکروز هستند. همچنین تماس با سموم شیمیایی یا داروهای خاص نیز از دیگر عواملی است که موجب تخریب سلول‌ها و بافت‌ها می‎شود. آسیب‌های فیزیکی مانند ضربه، سوختگی یا جراحی نیز از دیگر دلایل بروز نکروز محسوب می‌شوند. علاوه بر این، اختلالات متابولیک مانند بیماری‌های دیابتی و عروقی نیز علل بوجود آمدن نکروز در بافت‌ها می‎شوند.

خوب است بدانید که بین نکروز و سرطان ارتباط نزدیکی وجود دارد. در تومورهای سرطانی، به‌ویژه در مواردی که تومور به سرعت رشد می‌کند، ممکن است رگ‌های خونی کافی برای تأمین مواد مغذی و اکسیژن به تمامی بخش‌های تومور وجود نداشته باشد. این کمبود خون‌رسانی منجر به مرگ سلولی و نکروز در برخی از نواحی تومور می‌شود. نواحی که نکروز در آنجا وجود دارد، اغلب موجب التهاب و حتی گسترش بیشتر تومور می‎شود.

نشانه‌های نکروز

نشانه‌های نکروز بسته به نوع و محل آسیب و میزان گسترش آن متفاوت هستند. یکی از رایج‌ترین علائم نکروز، درد است که معمولاً به صورت شدید در ناحیه آسیب‌دیده احساس می‌شود و علت آن التهاب و فشار به بافت‌های اطراف است. همچنین تغییر رنگ پوست نیز از دیگر نشانه‌های رایج نکروز است؛ پوست معمولاً به رنگی غیرطبیعی درمی‌آید. برای مثال، در گانگرن خشک، پوست گاها قهوه‌ای یا سیاه می‎شود. تورم نیز اغلب در ناحیه آسیب‌دیده رخ می‎دهد و گاهی علائم عفونت مانند تب یا ترشحات چرکی مشاهده می‌شود، به‌ویژه اگر نکروز به علت عفونت ایجاد شده باشد. در نهایت، اگر نکروز در اندام‌های حیاتی ایجاد شود، نارسایی عملکردی اتفاق می‎افتد.

عوارض نکروز

نکروز عوارض جدی و گاهی غیرقابل بازگشتی برای بدن به‌همراه خواهد داشت. یکی از این عوارض آسیب به بافت‌های سالم اطراف است که باعث گسترش بیشتر آن می‎شود. علاوه بر این، معمولا موجب بروز عفونت‌های شدید در ناحیه آسیب‌دیده شده و این عفونت‌ها گاها به سایر قسمت‌های بدن سرایت می‏‎کنند. در صورتی که نکروز در اندام‌های حیاتی مانند قلب، کلیه‌ها یا مغز رخ دهد، نارسایی اعضای بدن اتفاق می‎افتد. در موارد شدیدتر، اغلب برای جلوگیری از گسترش عفونت و آسیب بیشتر نیاز به قطع عضو است.

روش‌های تشخیص نکروز

برای تشخیص نکروز، پزشک متخصص دست یا پا معمولاً از ترکیبی از روش‌های مختلف استفاده می‌کند. در ابتدا، پزشک با معاینه بالینی و بررسی علائم و نشانه‌هایی مانند درد، تورم و تغییرات ظاهری در پوست، به تشخیص اولیه می‌پردازد. سپس برای ارزیابی میزان آسیب به بافت‌ها و شناسایی نوع نکروز، از روش‌های تصویربرداری مانند رادیوگرافی، سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن یا ام‌آر‌آی استفاده می‌کند. علاوه بر این، آزمایش‌هایی مانند آزمایش خون و دیگر تست‌های بیوشیمیایی برای ارزیابی وضعیت سلول‌ها، میزان التهاب و احتمال وجود عفونت انجام می‌گیرد.

راه‌های درمان نکروز

با شناسایی علت اصلی مرگ سلولی، فرآیند درمان نکروز آغاز می‌شود. یکی از اقدامات کلیدی، بازگرداندن جریان خون به نواحی آسیب‌دیده است تا از گسترش آسیب‌های بیشتر جلوگیری گردد. در برخی موارد، معمولاً پزشک متخصص اقدام به جراحی برای رفع انسداد یا حذف بافت‌های مرده می‌کند.

علاوه بر جراحی، پزشک معمولاً داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای ضد التهاب را برای پیشگیری از عفونت و درمان شرایطی که منجر به آسیب بافتی شده‌اند، تجویز می‌کند. همچنین از آنزیم‌هایی نظیر پروتئولیتیک، فیبرینولیتیک و کلاژناز برای حذف بافت‌های مرده استفاده می‌شود، هرچند این روش‌ها برای زخم‌های عمیق و شدید عفونی مناسب نیستند.

سایر شیوه‌های درمانی شامل داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی برای زخم‌های ناشی از مواد شیمیایی و سمی، درمان با اوزون، فیزیوتراپی، تعویض مفصل، استئوتومی و پیوند استخوان است.

چگونه از نکروز پیشگیری کنیم؟

پیشگیری از نکروز به علت اصلی آن بستگی دارد، اما برخی نکات عمومی برای کاهش خطر آن وجود دارد. کنترل بیماری‌های مزمن مانند دیابت، فشار خون بالا و مشکلات عروقی بسیار مهم است، زیرا این بیماری‌ها موجب اختلال در جریان خون و آسیب به بافت‌ها می‎شوند. برای افراد مبتلا به این بیماری‌ها، نظارت دقیق و درمان به موقع ضروری است.

رعایت بهداشت و مراقبت از پوست نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. زخم‌ها و عفونت‌ها اغلب به سرعت به نکروز منجر می‎شوند، بنابراین مراقبت از پوست و درمان سریع جراحات بسیار ضروری است.

عادات سالم مانند ترک سیگار، تغذیه متعادل و ورزش منظم نیز باعث بهبود سلامت عمومی و کاهش خطر نکروز خواهد شد. علاوه بر این، مشاوره مداوم با پزشک برای مدیریت عوامل خطر و پیگیری درمان‌ها نیز از بروز این مشکل جلوگیری می‎کند.

جمع‌بندی

همانطور که در این مقاله توضیح دادیم، بیماری نکروز به مرگ غیرطبیعی و ناگهانی سلول‌ها یا بافت‌ها به دلیل آسیب‌های فیزیکی، شیمیایی، عفونت‌ها یا اختلال در خون‌رسانی گفته می‌شود. این فرآیند باعث تخریب بافت‌ها و التهاب در نواحی اطراف می‌شود و معمولا عوارض جدی مانند نارسایی اندام‌ها ایجاد می‎کند. برای تشخیص درست بیماری، پیشنهاد می‌کنیم حتما به پزشک متخصص ارتوپد مراجعه کنید تا خیالتان از بابت تشخیص درست و درمان موثر هم راحت باشد.