اسکن استخوان چیست و چه کاربردی دارد؟

آیا تا به حال احساس درد در استخوان‌هایتان کرده‌اید که نگران‌تان کرده باشد؟ اسکن استخوان به پزشکان کمک می‌کند تا علت این دردها را تشخیص دهند و درمان مناسب را تجویز کنند؛ اما اسکن کردن استخوان چیست و چگونه انجام می‌شود؟ در این مطلب، به اسکن استخوان می‌پردازیم. با ما همراه باشید تا به دنیای شگفت‌انگیز تصویربرداری پزشکی از استخوان‌ها سفر کنیم.

اسکن استخوان چیست؟

اسکن استخوانی، نوعی تصویربرداری پزشکی است که برای بررسی فعالیت متابولیکی استخوان‌ها به کار می‌رود. در این روش، مقدار کمی ماده رادیواکتیو به بدن تزریق می‌شود که به‌طور انتخابی در استخوان‌ها تجمع می‌یابد. سپس با استفاده از یک دوربین مخصوص، تصاویری از توزیع این ماده در استخوان‌ها گرفته می‌شود.

انواع اسکن استخوان

اگرچه نوع اصلی و رایج اسکن استخوان، اسکن هسته‌ای است، اما با پیشرفت تکنولوژی، انواع دیگری از اسکن‌ها نیز برای ارزیابی استخوان‌ها توسعه یافته‌اند. انواع اصلی روش اسکن کردن استخوان را در ادامه معرفی کرده‌ایم.

اسکن هسته‌ای استخوان  (Bone Scintigraphy)

رایج‌ترین نوع اسکن استخوا است که در پاراگراف قبلی درباره آن توضیح دادیم. از اسکن هسته‌ای برای تشخیص اولیه بسیاری از بیماری‌های استخوانی، ارزیابی گسترش بیماری و نظارت بر پاسخ به درمان استفاده می‌شود.

• مزایا: حساسیت بالا در تشخیص بیماری‌های استخوانی، غیرتهاجمی بودن
• محدودیت‌ها: تصاویر به‌دست‌آمده از این روش، چندان دقیق نیستند و ممکن است تشخیص دقیق محل دقیق ضایعه، دشوار باشد

توموگرافی کامپیوتری با انتشار پوزیترون  (PET-CT)

ترکیبی از دو روش PET (Positron Emission Tomography) و CT (Computed Tomography) است و برای تشخیص دقیق‌تر تومورهای استخوانی، ارزیابی پاسخ به درمان سرطان و تشخیص بیماری‌های متابولیک استخوان به کار می‌رود. در واقع این نوع اسکن، اسکن استخوان سرطانی نیز خوانده می‌شود.

• مزایا: تصاویر با وضوح بسیار بالا و اطلاعات دقیق‌تر در مورد متابولیسم بافت‌ها ارائه می‌دهد
• کاربردها: تشخیص دقیق‌تر تومورهای استخوانی، ارزیابی پاسخ به درمان، و تشخیص بیماری‌های متابولیک استخوان

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی  (MRI)

در این نوع تصویربرداری، به‌جای اشعه ایکس، از میدان مغناطیسی قوی برای ایجاد تصاویر دقیق از بافت‌های نرم و سخت بدن استفاده می‌شود. کاربرد ام‌آرآی، ارزیابی دقیق‌تر بافت‌های نرم اطراف استخوان، تشخیص بیماری‌های مفصل و ارزیابی آسیب‌های ورزشی است.

• مزایا: تصاویر با کیفیت بالا و اطلاعات دقیق در مورد بافت نرم اطراف استخوان‌ها ارائه می‌دهد
• کاربردها: تشخیص بیماری‌های مفصل، ارزیابی تومورهای استخوانی و بررسی آسیب‌های بافت نرم اطراف استخوان

کاربردهای اسکن استخوان

اسکن استخوان به پزشکان کمک می‌کند تا طیف وسیعی از بیماری‌ها و اختلالات استخوانی را تشخیص دهند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین کاربردهای این آزمایش اشاره کرده‌ایم.

• تشخیص شکستگی‌ها: حتی شکستگی‌های جزئی یا قدیمی که در عکس‌های رادیولوژی ساده قابل مشاهده نیستند، ممکن است در اسکن مشخص شوند.
• تشخیص عفونت استخوان (استئومیلیت): اسکن به تشخیص عفونت‌های استخوانی، که تشخیص آن‌ها با روش‌های دیگر دشوار است، کمک می‌کند.
• تشخیص تومورهای استخوانی: هم تومورهای اولیه استخوان و هم متاستازهای تومورهای دیگر به استخوان در اسکن قابل مشاهده هستند
• ارزیابی بیماری‌های التهابی مفاصل: مانند آرتریت روماتوئید
• بررسی خون‌رسانی به استخوان‌ها: برای تشخیص بیماری‌هایی، مانند نکروز آواسکولار یا مرگ بافت‌های استخوانی به دلیل قطع خون‌رسانی
• ارزیابی پیوند استخوان: برای بررسی موفقیت‌آمیز بودن پیوند استخوان
• تشخیص درد مزمن استخوان: در مواردی که علت درد مشخص نیست، اسکن می‌تواند به تشخیص کمک کند.
• نظارت بر پیشرفت بیماری و پاسخ به درمان: اسکن‌های مکرر استخوان به فوق تخصص ارتوپد کمک می‌کند تا پیشرفت بیماری را زیر نظر بگیرند و اثرگذاری درمان را ارزیابی کنند.

عوارض اسکن استخوان

اسکن استخوان، به‌طور کلی یک روش ایمن و کم‌خطر است؛ زیرا ماده رادیواکتیو تزریقی بسیار کمی در این روش به بدن تزریق می‌شود. با این حال، مانند هر روش پزشکی دیگر ممکن است عوارضی به همراه داشته باشد؛ عوارض رایج این آزمایش عبارت‌اند از:

• احساس گرمی در محل تزریق
• سردرد
• واکنش‌های آلرژیک
• مشکلات کلیوی
• افزایش خطر ابتلا به سرطان

البته، مهم است بدانید که مقدار تابش استفاده‌شده در اسکن استخوان بسیار کم است و خطر ابتلا به سرطان بسیار ناچیز است؛ اما اگر باردار هستید یا به ماده رادیواکتیو حساسیت دارید، حتما قبل از انجام اسکن به پزشک خود اطلاع دهید.

آمادگی‌های قبل از اسکن استخوان

قبل از اسکن، انجام برخی کارها ضروری است تا نتایج آزمایش دقیق‌تر و قابل اطمینان‌تر باشند. این آمادگی‌ها معمولا شامل موارد زیر می‌شود.

• اگر باردار شیرده هستید، به ماده رادیواکتیو یا سایر داروها حساسیت دارید، مشکل کلیوی دارید یا داروی خاصی مصرف می‌کنید حتما به پزشک اطلاع دهید.
• معمولا نیاز به ناشتایی طولانی‌مدت نیست. با این حال، بهتر است قبل از انجام آزمایش از پزشک خود در مورد نیاز به ناشتایی و مدت‌زمان آن سوال کنید.
• معمولا توصیه می‌شود که قبل از انجام اسکن، مقدار زیادی آب بنوشید تا به دفع سریع‌تر ماده رادیواکتیو از بدن کمک کند.
• بهتر است لباس راحت و گشاد بپوشید تا در هنگام انجام اسکن، احساس راحتی بیشتری داشته باشید. از پوشیدن لباس‌هایی با زیپ فلزی، دکمه‌های فلزی یا سایر اشیای فلزی خودداری کنید.
• قبل از انجام اسکن، مثانه خود را تخلیه کنید.
• تمام جواهرات، ساعت و سایر وسایل فلزی را قبل از انجام اسکن از درآورید.

توجه داشته باشید که آمادگی‌های لازم برای اسکن استخوان ممکن است، بسته به نوع اسکن، متفاوت باشد. بنابراین، همیشه بهتر است قبل از انجام آزمایش، دستورالعمل‌های پزشک را بادقت دنبال کنید.

نحوه انجام اسکن استخوان

همانطور که گفتیم، اسکن استخوان، یک روش تصویربرداری پزشکی است که برای بررسی فعالیت متابولیکی استخوان‌ها استفاده می‌شود. این روش به پزشکان مختلف ارتوپدی، مثل پزشک فوق تخصص دست یا پا، کمک می‌کند تا بیماری‌های استخوانی و مفصلی را تشخیص دهند. مراحل انجام اسکن، به طور کلی به شرح زیر است:

تزریق ماده رادیواکتیو

قبل از انجام اسکن، مقدار کمی ماده رادیواکتیو به صورت وریدی به بدن تزریق می‌شود. این ماده به طور انتخابی در استخوان‌ها تجمع می‌یابد. ماده رادیواکتیو مورد استفاده در اسکن، مقدار بسیار کمی دارد و خطرات آن ناچیز است.

انتظار پس از تزیق

پس از تزریق، مدتی باید صبر کنید تا ماده رادیواکتیو در استخوان‌ها پخش شود. این مدت‌زمان، بسته به نوع اسکن و پروتکل مرکز تصویربرداری متفاوت است، اما معمولا بین 1 تا 3 ساعت طول می‌کشد.

تصویربرداری

پس از گذشت زمان لازم، شما روی یک تخت مخصوص دراز می‌کشید. یک دوربین گاما، که حساس به تشعشعات است، اطراف بدن شما حرکت کرده و تصاویری از توزیع ماده رادیواکتیو در استخوان‌های شما تهیه می‌کند. این فرآیند معمولا بین 30 تا 60 دقیقه طول می‌کشد.

تفسیر تصاویر

تصاویر به‌دست‌آمده توسط یک پزشک متخصص رادیولوژی تفسیر می‌شود و پزشک، با توجه به محل و شدت نقاط مشخص‌شده در اسکن، بیماری را تشخیص می‌دهد.

مراقبت‌های بعد از اسکن استخوان

پس از انجام اسکن استخوان، مراقبت‌های خاصی لازم است تا بدن بتواند ماده رادیواکتیو تزریقی را به‌طور کامل دفع کند. این مراقبت‌ها معمولا ساده و به‌راحتی قابل انجام هستند.

مهم‌ترین مراقبت‌هایی که پس از اسکن باید انجام دهید، عبارت‌اند از:

• نوشیدن مایعات فراوان
• تخلیه مثانه
• اجتناب از تماس نزدیک با کودکان خردسال، زنان باردار و افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، به‌مدت 24 تا 48 ساعت پس از اسکن
• پرهیز از انجام فعالیت‌های سنگین فیزیکی غیر از فعالیت‌های روزمره

جواب اسکن استخوان چگونه تفسیر می‌شود؟

نتایج اسکن استخوان، به‌صورت تصاویری ارائه می‌شوند که مناطق مختلف استخوان را با رنگ‌های متفاوت نشان می‌دهند. این رنگ‌ها نشان‌دهنده میزان جذب ماده رادیواکتیو در هر قسمت از استخوان هستند.

تفسیر این تصاویر توسط پزشک متخصص رادیولوژی انجام می‌شود. در واقع، در وهله اول پزشک رادیولوژی، جواب را تفسیر می‌کند و سپس، شما را به پزشک مربوطه خودتان، که می‌تواند فوق تخصص پا ، دست یا هر تخصص دیگر ارتوپدی باشد، ارجاع می‌دهد. پزشک، با توجه به محل و شدت تغییرات در تصاویر، می‌تواند به تشخیص بیماری‌های مختلف استخوانی کمک کند.

تفسیر جواب اسکن استخوان به این صورت است:

• نقاط داغ  (Hot spots): این مناطق، که نقاط قرمز در اسکن استخوان هستند، در تصاویر به رنگ روشن‌تر دیده می‌شوند و نشان‌دهنده افزایش فعالیت متابولیکی استخوان هستند. این افزایش فعالیت ممکن است به دلایل زیر باشد:
  • شکستگی: حتی شکستگی‌های کوچک یا قدیمی که در عکس‌های رادیولوژی ساده دیده نمی‌شوند، ممکن است در اسکن به‌صورت نقاط داغ دیده شوند.
  • عفونت استخوان (استئومیلیت): عفونت استخوان باعث افزایش فعالیت سلول‌های استخوانی و در نتیجه افزایش جذب ماده رادیواکتیو می‌شود.
  • تومورهای استخوانی: تومورهای استخوانی نیز باعث افزایش فعالیت متابولیکی استخوان می‌شوند.
  • التهاب مفاصل: بیماری‌های التهابی مفاصل، مانند آرتریت روماتوئید می‌توانند باعث افزایش فعالیت متابولیکی استخوان‌های اطراف مفصل شوند.
• نقاط سرد (Cold spots): نقاط سرد یا نقاط سیاه در اسکن استخوان، در تصاویر به رنگ تیره‌تر دیده می‌شوند و نشان‌دهنده کاهش فعالیت متابولیکی استخوان هستند. این کاهش فعالیت ممکن است به دلایل زیر باشند:
• نکروز آواسکولار: این بیماری باعث مرگ بافت استخوانی، به دلیل قطع خون‌رسانی، می‌شود و در نتیجه کاهش فعالیت متابولیکی در آن ناحیه دیده می‌شود.
• تومورهای استخوانی: در برخی موارد، تومورهای استخوانی ممکن است باعث کاهش فعالیت متابولیکی استخوان شوند.

البته، این روش در واقع، روش خواندن جواب اسکن هسته ای استخوان است و تفسیر دو نوع دیگر اسکن، تا حدودی متفاوت است.

هزینه اسکن استخوان

هزینه اسکن استخوان در سال 1403، به‌طور کلی بین 2,000,000 تا 5,000,000 تومان متغیر است؛ اما این هزینه، بسته به عوامل مختلفی، مانند نوع مرکز (خصوصی یا دولتی)، تجهیزات مورد استفاده و نوع بیمه درمانی ممکن است متفاوت باشد؛ مثلا هزینه اسکن هسته ای استخوان با دو نوع دیگر اسکن فرق دارد. برای اطلاعات دقیق‌تر و هزینه‌های مشخص‌تر، بهتر است با مراکز درمانی از جمله کلینیک فوق تخصصی ارتوپدی پزشک اول تماس بگیرید و از تعرفه‌ها مطلع شوید.

سخن آخر

اگر برای تشخیص مشکل خود، نیاز به اسکن استخوان داشتید، می‌توانید به کلینیک پزشک ارتوپد مراجعه کنید و اسکن خود را در ایمن‌ترین و باکیفیت‌ترین حالت انجام دهید و درمان بیماری خود را به بهترین نحو دنبال کنید.