پرتودرمانی (رادیوتراپی) چیست و چه عوارضی دارد؟

پرتودرمانی یا رادیوتراپی، از روش‌های پیشرفته درمانی با پرتوهای یونیزان است که برای تخریب سلول‌های سرطانی و درمان تومورهای جامد مانند سرطان‌های سینه، پروستات و سروگردن استفاده می‌شود.

این روش ممکن است قبل از جراحی برای کاهش حجم تومور یا پس از جراحی برای از بین بردن سلول‌های باقی‌مانده کاربرد داشته باشد و تصمیم‌گیری درباره زمان آن نیازمند مشاوره تخصصی است و طبق شرایط بیمار و مرحله بیماری تصمیم نهایی گرفته می‌‌شود. در این مقاله ضمن آنکه از هدف اصلی انجام این روش خواهیم گفت، به پاسخ این سوال خواهیم پرداخت که پرتو درمانی چه زمانی انجام می‌شود؟ و به شما خواهیم گفت که انواع پرتودرمانی چیست؟ همچنین در مورد عوارض، هزینه و تفاوت آن با شیمی‌درمانی هم صحبت خواهیم کرد. لطفا تا انتها همراه ما باشید.

پرتودرمانی با چه هدفی انجام می‌شود؟

همان‌طورکه گفتیم، پرتودرمانی یکی از روش‌های اصلی در درمان سرطان است که با هدف تخریب یا کاهش رشد سلول‌های سرطانی از پرتوهای یونیزان انجام می‌شود. اهداف این روش معمولا شامل درمان کامل سرطان، کاهش حجم تومور برای تسهیل جراحی، جلوگیری از گسترش سرطان به سایر بافت‌ها یا کاهش علائم بیماری در موارد پیشرفته است.

در پاسخ به این سوال که پرتو درمانی چه زمانی انجام می‌شود؟ باید بگوییم که اجرای پرتودرمانی به شرایط فردی بیمار و برنامه درمانی او بستگی دارد. برای مثال، در برخی موارد رادیوتراپی پیش از جراحی برای کاهش ابعاد تومور یا پس از جراحی به‌منظور از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده انجام می‌شود. در درمان‌های تسکینی، هدف اصلی کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی بیمار است. این رویکرد درمانی بر پایه تکنولوژی پیشرفته تصویربرداری و برنامه‌ریزی دقیق درمان صورت می‌گیرد تا کمترین آسیب به بافت‌های سالم وارد شود.

انواع پرتودرمانی کدام‌اند؟

پرتودرمانی به دو دسته اصلی پرتودرمانی خارجی و پرتودرمانی داخلی تقسیم می‌شود. در روش خارجی (External Beam Radiation Therapy)، دستگاه‌های تولید پرتوهای پرانرژی مانند شتاب‌دهنده خطی، پرتو را به‌صورت مستقیم به ناحیه هدف ارسال می‌کنند. این روش برای درمان انواع مختلف سرطان، از جمله سرطان‌های سینه، پروستات و ریه، به‌کار می‌رود و می‌تواند از تکنیک‌های پیشرفته‌ای مانند پرتودرمانی تطبیقی (IMRT) یا پرتودرمانی با هدایت تصویری (IGRT) بهره ببرد.

پرتودرمانی داخلی که به آن براکی‌تراپی نیز گفته می‌شود، شامل قرار دادن منابع پرتوزا در داخل بدن، نزدیک به محل تومور است. این روش معمولا برای درمان سرطان‌های دهانه رحم، پروستات و پستان استفاده می‌شود. همچنین، انواع جدیدتری مانند پرتودرمانی با پروتون و پرتودرمانی استریوتاکتیک (SRT) برای درمان دقیق‌تر و با آسیب کمتر به بافت‌های سالم طراحی شده‌اند. انتخاب نوع پرتودرمانی به نوع سرطان، مرحله آن و وضعیت بیمار بستگی دارد.

عوامل مؤثر بر نوع پرتودرمانی

انتخاب نوع پرتودرمانی به‌عوامل متعددی بستگی دارد که شامل ویژگی‌های تومور، شرایط جسمانی بیمار و اهداف درمانی می‌شود؛ همچنین اندازه، محل، نوع بافت و میزان گسترش تومور از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده هستند. برای مثال، در تومورهایی که نزدیک به ارگان‌های حیاتی قرار دارند، از تکنیک‌های پیشرفته مانند پرتودرمانی تطبیقی (IMRT) یا پرتودرمانی با پروتون برای کاهش آسیب به بافت‌های سالم استفاده می‌شود. همچنین، نوع سرطان و حساسیت آن به پرتو نیز نقش اساسی در تعیین روش دارد؛ به‌عنوان مثال، سرطان‌های رادیوسنسیتیو به پرتودرمانی خارجی پاسخ بهتری نشان می‌دهند.

وضعیت کلی سلامت بیمارمانند بیماری‌های همراه و توانایی تحمل عوارض جانبی، نیز در تصمیم‌گیری برای نوع پرتودرمانی تأثیرگذار است. برای بیمارانی که در شرایط جسمانی ضعیف‌تری قرار دارند، براکی‌تراپی یا روش‌های غیرتهاجمی ترجیح داده می‌شود. هدف درمان، مانند درمان قطعی یا تسکین علائم، نیز به‌شدت در انتخاب نوع پرتودرمانی تأثیر دارد؛ این انتخاب معمولا پس از ارزیابی دقیق توسط تیمی از متخصصان انکولوژی صورت می‌گیرد.

پرتودرمانی چگونه انجام می‌شود؟

بسیاری از بیماران و خانواده‌های آنها می‌خواهند بدانند که آیا پرتو درمانی سرطان را از بین می‌برد یا خیر؟ پرتودرمانی از طریق تابش پرتوهای یونیزان به سلول‌های سرطانی انجام می‌شود که بسته به صلاحدید پزشک، به‌صورت خارجی یا داخلی است. در روش خارجی، دستگاهی پرتوها را مستقیماً به محل تومور هدایت می‌کند. برای اطمینان از دقت، موقعیت بیمار با ابزارهای تصویربرداری پیشرفته تنظیم می‌شود. در پرتودرمانی داخلی (براکی‌تراپی)، منابع پرتوزا نزدیک به بافت هدف قرار می‌گیرند.

این فرآیند شامل مراحل آماده‌سازی، شبیه‌سازی با تصویر‌برداری سه‌بعدی و برنامه‌ریزی دقیق برای حداقل آسیب به بافت‌های سالم است و در بسیاری از موارد پرتو درمانی توانسته است سرطان را در بیماران مبتلا از بین ببرد و درمان موفقیت آمیز بوده است؛ البته مواردی هم وجود دارد که متاسفانه به دلایل مختلف بیماری مدیریت و درمان نشده است.

پرتودرمانی بهتر است یا شیمی‌درمانی؟

انتخاب بین پرتودرمانی و شیمی‌درمانی به نوع سرطان، مرحله بیماری و شرایط بیمار بستگی دارد. پرتودرمانی با استفاده از پرتوهای یونیزان برای تخریب سلول‌های سرطانی در یک ناحیه خاص کاربرد دارد و برای درمان تومورهای جامد یا کاهش علائم سرطان‌های پیشرفته به کار می‌رود. رادیوتراپی برای هدف‌گیری دقیق بافت‌های سرطانی مناسب است و عوارض آن به ناحیه درمان محدود می‌شود.

شیمی‌درمانی از داروهای سیستمیک برای نابودی سلول‌های سرطانی در سراسر بدن استفاده می‌کند. این روش برای سرطان‌های متاستاتیک یا مواردی که سلول‌های سرطانی در بدن پخش شده‌اند مؤثرتر است. در بسیاری از موارد، ترکیب این هردو روش برای افزایش اثربخشی درمان پیشنهاد می‌شود.

عوارض رادیوتراپی چیست؟

برخی از افراد مبتلا به سرطان که لازم است برای درمان رادیوتراپی را انجام دهند، مایلند بدانند که عوارض رادیوتراپی چیست؟ این نوع روش درمانی در برخی از افراد عوارض جانبی موضعی و سیستمی ایجاد می‌کند که شدت آن‌ها به ناحیه درمان، دوز پرتو و شرایط بیمار بستگی دارد. عوارض رادیوتراپی شایع شامل خستگی، تحریک پوست، ریزش مو در ناحیه درمان و مشکلات گوارشی است. درمان نواحی خاص می‌تواند منجر به عوارض اختصاصی مانند مشکلات تنفسی یا تغییرات عملکرد غدد شود.

جالب است بدانید که عوارض پرتو درمانی برای اطرافیان به‌دلیل عدم انتشار اشعه در بدن بیمار نادر است، مگر در برخی موارد خاص پرتودرمانی داخلی که بیمار نیاز به محدودیت تماس دارد.

اقدامات لازم برای قبل از پرتودرمانی

قبل از پرتودرمانی، ارزیابی دقیق بیمار توسط تیم درمانی انجام می‌شود که شامل مشاوره پزشکی، انجام تصویربرداری‌های تشخیصی مانند سی‌تی اسکن یا ام‌آرآی، و تعیین دقیق محل تومور است. همچنین برنامه‌ریزی درمان با استفاده از شبیه‌سازی سه‌بعدی برای کاهش آسیب به بافت‌های سالم انجام می‌شود.

بیمار باید دستورات پزشکی مانند اجتناب از مصرف داروهای خاص یا اصلاح رژیم غذایی را رعایت کند. حفظ وضعیت مناسب جسمی، مدیریت اضطراب و استفاده از ابزارهای تثبیت‌کننده در طول درمان از دیگر اقدامات ضروری است.

مراقبت‌های پس از پرتودرمانی

پس از پرتودرمانی، مراقبت از پوست در ناحیه درمان اهمیت ویژه‌ای دارد. اجتناب از استفاده از مواد شیمیایی تحریک‌کننده، محافظت در برابر آفتاب و حفظ رطوبت پوست توصیه می‌شود؛ همچنین، خستگی یکی از عوارض رایج است که با استراحت کافی و تغذیه مناسب قابل مدیریت است. مصرف غذاهای مفید بعد از پرتودرمانی که سرشار از پروتئین و ویتامین باشد، برای تسریع بازسازی بافت‌ها ضروری است.

پیگیری‌های منظم با پزشک جهت ارزیابی پیشرفت درمان و مدیریت عوارض جانبی الزامی خواهد بود. همچنین بیماران باید از فعالیت‌های سنگین خودداری کرده و به بهبود عملکرد سیستم ایمنی توجه کنند.

پرتودرمانی چه تأثیری روی اطرافیان دارد؟

پرتودرمانی خارجی تاثیری مستقیم بر اطرافیان بیمار ندارد، زیرا اشعه تنها در طول جلسات درمان فعال است و پس از پایان آن، تابشی در بدن بیمار باقی نمی‌ماند. بااین‌حال، در پرتودرمانی داخلی (براکی‌تراپی)، به‌ویژه زمانی که منابع پرتوزا به‌صورت موقت در بدن بیمار قرار می‌گیرند، ممکن است محدودیت‌هایی برای تماس نزدیک با دیگران اعمال شود.

محدودیت‌ها برای کاهش مواجهه احتمالی اطرافیان، به‌خصوص کودکان و زنان باردار، با تابش انجام می‌شود؛ رعایت دستورات پزشک در این موارد ضروری است.

هزینه پرتودرمانی چقدر است؟

هزینه پرتودرمانی به‌عوامل متعددی مانند نوع دستگاه، تکنولوژی مورد استفاده، تعداد جلسات و محل جغرافیایی درمان بستگی دارد. روش‌های پیشرفته‌تر مانند پرتودرمانی تطبیقی یا پرتودرمانی با پروتون هزینه بیشتری نسبت‌به روش‌های سنتی دارند. همچنین، عوامل دیگری مانند هزینه‌های تصویربرداری، برنامه‌ریزی درمان و مشاوره پزشکی روی هزینه کلی تاثیر می‌گذارند. هزینه هر جلسه پرتو درمانی چقدر است؟ پاسخ این پرسش به نوع درمان و مرکز درمانی بستگی دارد؛ اما به‌طور کلی، هزینه‌ها ممکن است بین چند میلیون تا ده‌ها میلیون تومان متغیر باشد؛ برای اطلاعات بیشتر می‌توانید با پزشک اول، بهترین مرکز کلینیک ارتوپد تهران یا با مراکز درمانی معتبر در شهر محل سکونت خود تماس بگیرید.