عمل عصب دست: مراحل، خطرات و مراقبت‌های ضروری بعد از جراحی
عمل عصب دست یک فرایند جراحی پیچیده و یکی از روش‌های پیشرفته پزشکی است که باهدف‌ترمیم و بهبود اعصاب آسیب‌دیده در ناحیه دست انجام می‌شود. این عمل به دلیل حساسیت بالای اعصاب دست و اهمیت آنها در انتقال سیگنال‌های حسی و حرکتی، نیازمند دقت و تخصص بالایی است. آسیب به اعصاب دست می‌تواند به دلیل عوامل مختلفی مانند برش، شکستگی استخوان، ضربه‌های ورزشی، یا شرایط پزشکی مانند سندرم تونل کارپال رخ دهد. این آسیب می‌تواند منجر به درد، بی‌حسی، ضعف و ازدست‌دادن عملکرد شود و به طور قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی فرد تأثیر بگذارد.
جراحی عصب دست شامل روش‌های مختلفی مانند اتصال دو سر عصب، انتقال عصب و پیوند عصب است. پس از جراحی، فیزیوتراپی نقش مهمی در بهبود عملکرد دست و بازگشت به حالت طبیعی دارد. در ادامه این مطلب از پزشک ارتوپد، به بررسی جزئیات این عمل، عوارض محتمل بعد از عمل، روش‌های جراحی، مراحل بهبودی و مراقبت‌های پس از عمل خواهیم پرداخت.
عمل عصب دست چه زمانی لازم است؟
عمل عصب دست یک روش جراحی پیچیده و ظریف است که هدف آن اتصال مجدد هرگونه عصب پاره یا بریده شده در دست است. اعصاب دست ما از گردن منشأ می‌گیرند، از روی شانه‌ها عبور کرده و به انگشتان ما می‌رسند. سه عصب اصلی وجود دارد که به ما امکان حس لامسه، احساس درد و تشخیص دماهای گرم و سرد را می‌دهند و همچنین عضلات را برای حرکت‌دادن انگشتان تحریک می‌کنند. سه عصب اصلی در دست عبارت‌اند از عصب رادیال (radial nerve)، عصب اولنار (ulnar nerve) و عصب مدیان (median nerve).
قبل از تصمیم‌گیری در مورد جراحی و برای تشخیص اینکه آیا آسیب عصبی دست جدی است یا آیا برای ترمیم و بازگرداندن عملکرد آن نیازی به جراحی هست یا نه پزشک معمولاً از روش‌های مختلفی برای تشخیص دقیق نوع، محل و شدت آسیب عصبی استفاده می‌کند. ابتدا پزشک (جراح اعصاب) در مورد علائم، سابقه پزشکی و نحوه وقوع آسیب سؤال کرده و سپس دست و انگشتان را از نظر حس، قدرت، دامنه حرکتی و وجود هرگونه تغییرات ظاهری معاینه کامل می‌کند. پس از گرفتن شرح‌حال و معاینه، تست‌های خاصی مانند تست تینل و تست فالن ممکن است برای ارزیابی اعصاب خاص انجام شود.
تست‌های مطالعات هدایت عصبی (NCS) و الکترومیوگرافی (EMG) به‌ترتیب در هنگام استراحت و انقباض بررسی کرده و می‌تواند نشان دهد که آیا آسیب عصبی وجود دارد یا خیر. NCS سرعت انتقال سیگنال‌های الکتریکی در طول عصب را ارزیابی کرده، شناسایی کند محل دقیق آسیب کجاست و شدت آسیب چقدر است.
در برخی موارد، ممکن است از روش‌های تصویربرداری مانند اشعه ایکس برای ردکردن شکستگی یا دررفتگی استخوان، سونوگرافی برای ارزیابی ساختارهای نرم بافتی و MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) برای مشاهده مستقیم اعصاب و بافت‌های اطراف و تشخیص مواردی مانند تومورها یا فشرده‌سازی عصب استفاده شود.
عمل عصب دست چگونه انجام می‌شود؟
عمل عصب دست چگونه است؟ در پاسخ باید بگوییم که این عمل، یک عمل ظریف و پیچیده است که هدف آن ترمیم اعصاب آسیب‌دیده برای بازگرداندن حس و حرکت به دست و انگشتان است. نحوه انجام عمل کانال مچ دست بستگی به نوع، محل و شدت آسیب عصبی دارد، اما مراحل کلی آن به شرح زیر است:
قبل از جراحی، بیمار تحت معاینه دقیق قرار می‌گیرد و سابقه پزشکی او بررسی می‌شود. ممکن است آزمایش‌های تکمیلی مانند مطالعات هدایت عصبی تکرار شوند. معمولاً از بیهوشی موضعی با تزریق در ناحیه بازو یا زیر بغل (بلوک عصبی) استفاده می‌شود تا دست و بازو بی‌حس شوند. البته در برخی موارد، ممکن است از بیهوشی عمومی نیز استفاده شود. جراح پس از بی‌حس شدن ناحیه، یک برش در پوست دست یا مچ ایجاد کرده تا به عصب آسیب‌دیده دسترسی پیدا کند.
جراح دست به‌دقت لایه‌های مختلف بافتی؛ مانند پوست، بافت زیر جلدی، فاسیا و عضلات را کنار می‌زند تا عصب آسیب‌دیده را شناسایی کند. پس از دسترسی به عصب، جراح با استفاده از میکروسکوپ جراحی و ابزارهای ظریف، میزان و نوع آسیب را ارزیابی می‌کند. اگر عصب فقط تحت‌فشار باشد (مانند سندرم تونل کارپال)، جراح با آزادکردن بافت‌های اطراف (مانند رباط عرضی مچ دست) فشار را از روی عصب برمی‌دارد. به این عمل آزادسازی عصب می‌گویند. اگر عصب بریده شده باشد، جراح انتهای بریده شده عصب را شناسایی می‌کند.
جراحی آزادسازی عصب دست عمدتاً شامل دو تکنیک اصلی برای رفع فشار از عصب مدیان در سندرم تونل کارپال است: جراحی باز و جراحی آندوسکوپیک. در هر دو روش، هدف قطع رباط عرضی مچ دست است که تونل کارپال را تشکیل می‌دهد تا فضای بیشتری برای عصب مدیان ایجاد شده و فشار از روی آن برداشته شود. در جراحی آندوسکوپیک، جراح از طریق برش‌های کوچک (کمتر از نیم اینچ) و با کمک یک دوربین کوچک، رباط را قطع می‌کند. در جراحی باز، یک برش بزرگ‌تر (حدود دو اینچ یا بیشتر) از مچ تا کف دست ایجاد می‌شود تا جراح بتواند مستقیماً رباط را دیده و آن را آزاد کند.
در صورت بریده شدن عصب، هدف اصلی اتصال مجدد انتهای عصب به یکدیگر است. این کار با استفاده از بخیه‌های بسیار ظریف (نایلونی نازک‌تر از موی انسان) و تحت بزرگ‌نمایی میکروسکوپ جراحی انجام می‌شود. جراح تلاش می‌کند تا لایه‌های محافظتی اطراف عصب (اپی‌نوریوم و پری‌نوریوم) را به‌دقت در کنار هم قرار دهد تا رشد مجدد آکسون‌ها (فیبرهای عصبی) به‌درستی هدایت شود. اگر فاصله زیادی بین انتهای بریده شده عصب وجود داشته باشد و نتوان آنها را مستقیماً به هم متصل کرد، جراح ممکن است از روش‌های دیگری استفاده کند:
- پیوند عصبی (Nerve Graft): در این روش، یک قطعه عصب از ناحیه دیگری از بدن بیمار (معمولاً از ساق پا یا بازو) برداشته شده و به‌عنوان یک پل برای اتصال انتهای بریده شده عصب دست استفاده می‌شود. عصب پیوند شده به‌عنوان یک داربست عمل می‌کند تا آکسون‌های عصب آسیب‌دیده از طریق آن رشد کرده و به عصب دیستال (پایین‌تر از محل آسیب) برسند.
- هدایت لوله عصبی (Nerve Conduit): در برخی موارد، به‌جای پیوند عصبی، ممکن است از لوله‌های مصنوعی یا طبیعی قابل‌جذب برای هدایت رشد آکسون‌ها استفاده شود.
پس از ترمیم عصب، جراح لایه‌های مختلف بافتی را با بخیه می‌بندد و پوست را نیز بخیه می‌زند. جراح یا متخصص ارتوپد ممکن است از یک آتل یا اسپلینت برای بی‌حرکت نگه‌داشتن دست و مچ در طول دوره بهبودی اولیه پس از عمل عصب مچ دست نیز استفاده کند.
عمل عصب دست چقدر طول می‌کشد؟
عمل عصب دست بسته به نوع و محل آسیب عصبی، تکنیک جراحی استفاده شده و پیچیدگی جراحی معمولاً بین کمتر از یک ساعت تا چند ساعت طول می‌کشد. عمل جراحی برای رفع فشار از روی عصب (مانند آزادسازی تونل کارپال) می‌تواند به‌صورت سرپایی انجام شده و بیمار اغلب در همان روز به خانه برمی‌گردد. عمل سرپایی عصب دست معمولاً حدود ۳۰ دقیقه تا یک ساعت به طول می‌انجامد. در مقابل، ترمیم یک عصب بریده شده که ممکن است شامل اتصال مستقیم انتهای عصب یا استفاده از پیوند عصبی باشد، می‌تواند یک تا چند ساعت به طول انجامد. عوامل دیگری مانند نیاز به بیهوشی عمومی یا موضعی و آماده‌سازی بیمار نیز بر زمان کلی عمل تأثیر می‌گذارند.
عوارض محتمل بعد از عمل عصب دست
عمل عصب دست، مانند هر عمل جراحی دیگری، ممکن است با برخی عوارض همراه باشد. هرچند احتمال و شدت عوارض عمل عصب دست به عوامل مختلفی از جمله نوع جراحی، وضعیت سلامت عمومی بیمار، مهارت جراح و رعایت مراقبت‌های بعد از عمل توسط بیمار بستگی دارد. عوارض شایع:
- درد در ناحیه جراحی
- تورم و کبودی در اطراف محل جراحی
- درجاتی از بی‌حسی یا گزگز در دست و انگشتان
- ضعف موقت در عضلات دست و مچ
- سفتی در مچ و انگشتان
- جای زخم (اسکار)
- ضعف و آتروفی عضلانی
عوارض کمتر شایع اما جدی:
- عفونت
- خونریزی
- آسیب به اعصاب مجاور
- تجمع خون در زیر پوست (هماتوم)
- درد مزمن
- سندرم درد منطقه‌ای پیچیده (CRPS)
هزینه عمل عصب دست چقدر است؟
هزینه عمل جراحی عصب دست به عوامل متعددی بستگی دارد و نمی‌توان یک رقم قطعی برای آن تعیین کرد. نوع عمل (آزادسازی عصب تحت‌فشار یا ترمیم عصب بریده شده)، محل و شدت آسیب عصبی، تکنیک جراحی مورد استفاده (باز یا آندوسکوپیک)، دستمزد جراح متخصص، هزینه بیمارستان یا مرکز جراحی، نوع بیهوشی و هزینه‌های مربوط به آزمایش‌های قبل از عمل و مراقبت‌های بعد از عمل همگی جزو عواملی هستند که بر هزینه نهایی تأثیر می‌گذارند. همچنین، پوشش بیمه‌ای بیمار نیز می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر هزینه نهایی داشته باشد.
چگونه برای عمل عصب دست آماده شویم؟
قبل از عمل، ممکن است نیاز به انجام آزمایش‌های تکمیلی، خون یا نوار قلب داشته باشید. حتماً در مورد تمام داروها، مکمل‌ها و داروهای گیاهی که مصرف می‌کنید به پزشک اطلاع دهید، زیرا ممکن است لازم باشد مصرف برخی از آنها (مثلاً داروهایی که لخته‌شدن خون را سخت‌تر می‌کنند) را طبق دستور پزشک قطع کنید. همچنین، دستورالعمل‌های پزشک در مورد ناشتا بودن قبل از عمل (در صورت نیاز به بیهوشی عمومی یا موضعی با آرام‌بخش) را به‌دقت دنبال کنید.
مصرف دخانیات و الکل چند هفته قبل از عمل و سیگارکشیدن را نیز حداقل یک هفته قبل از جراحی متوقف کنید، زیرا می‌توانند بهبودی را به تأخیر بیندازند. برای روز عمل، لباس راحت و گشاد بپوشید و سعی کنید جواهرات یا وسایل قیمتی همراه خودتان نداشته باشید. همراهی یک نفر هم قطعاً در روز عمل ضروری است تا در مراحل پس از جراحی به شما کمک کند.
مراقبت‌های بعد از عمل عصب دست
به‌خاطر داشته باشید که مراقبت‌های بعد از عمل عصب دست نقش حیاتی در بهبودی موفقیت‌آمیز و بازگشت عملکرد کامل دست دارند. پس لطفاً:
- محل برش جراحی را تمیز و خشک نگه داشته و طبق دستور پزشک پانسمان آن را تعویض کنید.
- علائم عفونت مانند قرمزی، تورم، درد فزاینده و ترشح را به‌دقت زیر نظر داشته باشید و در صورت مشاهده، فوراً به پزشک اطلاع دهید.
- از کرم‌ها یا پمادهای خودسرانه روی زخم استفاده نکنید.
- از شستن مستقیم دست با آب تا سه هفته خودداری کنید.
- داروهای آنتی‌بیوتیک و مسکن تجویز شده را طبق دستور پزشک مصرف کنید.
- استفاده از کمپرس سرد در ۲۴-۴۸ ساعت اول می‌تواند در کاهش درد و تورم مفید باشد.
- تا چند روز بعد از عمل (حداقل سه روز)، دست خود را بالاتر از سطح قلب نگه دارید، به‌خصوص هنگام استراحت و خواب حواستان به این موضوع باشد.
- تا ۲۴ ساعت بعد از عمل انگشتان را حرکت ندهید. سپس به‌آرامی انگشتان خود را چند بار در روز حرکت دهید تا از خشکی و سفتی آنها جلوگیری کنید (مگر اینکه پزشک دستور دیگری داده باشد).
- فیزیوتراپی بخش مهمی از روند بهبودی است. طبق برنامه تعیین شده توسط فیزیوتراپیست، تمرینات مخصوصی را برای بهبود دامنه حرکتی، قدرت، حس و عملکرد دست انجام دهید.
- تا زمان بهبودی کامل و اجازه پزشک، از انجام فعالیت‌های سنگین، بلندکردن اجسام سنگین و حرکاتی که فشار زیادی به دست و مچ وارد می‌کنند، خودداری کنید.
- در طول مدت بهبودی، به طور مداوم تمرینات توان‌بخشی را انجام دهید.
ورزش بعد از عمل عصب دست
ورزش بعد از عمل عصب دست به بازگردانی قدرت و انعطاف‌پذیری دست کمک می‌کند. این تمرینات باید به‌صورت تدریجی و تحت نظارت فیزیوتراپیست انجام شوند تا مجدداً دستتان آسیب نبیند. برخی از تمرینات مفید عبارت‌اند از:
- مرحله اولیه (چند روز تا چند هفته اول): حرکات ملایم انگشتان (انگشتان را صاف نگه دارید و به‌آرامی خم کنید)، لمس نوک انگشت، حرکات مچ دست در صورت اجازه پزشک (حرکات نرم و محدود مچ دست به سمت بالا و پایین و چرخش‌های کوچک)
- مرحله میانی (چند هفته تا چند ماه بعد): تمریناتی برای افزایش دامنه حرکتی مچ دست، انگشتان و شست (خم‌وراست کردن، چرخش و حرکات جانبی)، تمرینات تقویتی برای عضلات دست، مچ و ساعد (استفاده از توپ‌های فشاری نرم، کش‌های ورزشی و وزنه‌های سبک)، تمریناتی برای بهبود حس لامسه و درک موقعیت دست و انگشتان، انجام فعالیت‌های روزمره سبک
- مرحله پیشرفته (چند ماه به بعد): افزایش تدریجی فعالیت‌ها، تمرینات تخصصی، برخی از تمرینات تقویتی و کششی
جمع‌بندی
عمل عصب دست یک نوع جراحی تخصصی و حیاتی برای افرادی است که از آسیب‌های عصبی در دست، رنج می‌برند. با پیشرفت‌های چشمگیر در تکنیک‌های جراحی و توان‌بخشی، بسیاری از بیماران می‌توانند شاهد بهبود قابل‌توجهی در عملکرد دست و بازگردانی حس و حرکت دست خود باشند. بسیاری از بیماران با کمک فیزیوتراپی، به زندگی عادی خود بازمی‌گردند. بااین‌حال، موفقیت این عمل به تشخیص دقیق، انتخاب روش جراحی مناسب، مهارت جراح و از همه مهم‌تر، پیگیری دقیق و صبورانه مراقبت‌های بعد از عمل و انجام تمرینات توان‌بخشی بستگی دارد.
کلینیک تخصصی ارتوپدی پزشک اول یکی از مراکز پیشرفته و مجهز در تهران است که خدمات گسترده‌ای در زمینه ارتوپدی و ستون فقرات ارائه می‌دهد. این کلینیک با استفاده از فناوری‌های نوین و دستگاه‌های پیشرفته، خدمات درمانی بدون جراحی را در زمینه‌های مختلف مانند ستون فقرات، دست، آرنج، شانه، لگن، زانو، مچ و کف پا ارائه می‌کند. اگر از درد مفاصل، محدودیت حرکتی یا... رنج می‌برید؟ کلینیک ارتوپدی پزشک اول آماده است تا با تخصص و تجهیزات پیشرفته، به شما کمک کند زندگی بدون درد را تجربه کنید. همین حالا وقت مشاوره رایگان خود را رزرو کرده و اولین قدم را برای بهبود سلامتی خود بردارید!
دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید